Κυριακή 29 Δεκεμβρίου 2019

.. εκείνα «τα ματωμένα Χριστούγεννα» του 1942


Το τελευταίο γράμμα...
... εκείνα «τα ματωμένα Χριστούγεννα» του 1942 

Σας παρουσιάζουμε, μέσα από τις ηλεκτρονικές σελίδες του "blog Ευρυτάνας ιχνηλάτης", ένα σπάνιο όσο και ιδιαίτερα συγκινητικό ιστορικό ντοκουμέντο. Αφορά το τελευταίο γράμμα του ηρωικού ευρυτάνα δάσκαλου Γιάννη Καρυοφύλλη, ενός από τους εκτελεσθέντες συμπατριώτες μας από τους ιταλούς φασίστες κατακτητές μετά τη νικηφόρα και χιλιοτραγουδισμένη μάχη του Μικρού Χωριού που διεξήχθη στις 18 Δεκέμβρη 1942.
Ας ξαναθυμηθούμε εν συντομία: Εκείνη την ημέρα ο Άρης Βελουχιώτης με 200 θαραλέους ΕΛΑΣίτες μαχητές χτυπά ιταλική φάλλαγγα 1000 (έως 2000) οπλισμένων σαν αστακών Ιταλών που σε συγκροτημένους στρατιωτικούς σχηματισμούς επελαύνουν εναντίον των ευρυτανικών χωριών της Ποταμιάς σε μια επίδειξη δύναμης με σκοπό την εξουδετέρωση πυρήνων της αντίστασης μα και την καταλήστευση των περιουσιών των κατοίκων.
Όμως παρά την ισχύ τους οι κοκορόφτεροι του Μουσολίνι είναι τρομοκρατημένοι καθώς είχαν επανειλημμένα εξευτελιστεί από τον ΕΛΑΣ (βλ. μάχες Κρίκελλου, Χρύσως, Γοργοπόταμου, κλπ).
Ο Άρης με τους αντάρτες του, με ελλιπή οπλισμό αλλά «ψυχή βαθιά», συγκρούονται με τους κατακτητές, μετά από αριστοτεχνική ενέδρα που τους στήνουν στη Ρεματιά στη θέση «Τσίρη» του Μικρού Χωριού. Στην πολύωρη μάχη που ακολουθεί, οι Ιταλοί φασίστες κυριολεκτικά κατατροπώνονται, αφήνοντας, κατά πληροφορίες, 70 νεκρούς μαζί και τον επικεφαλή του ιταλικού συντάγματος Καρπενησίου. Από την πλευρά των ανταρτών υπάρχει ένας νεκρός: το ατρόμητο 16χρονο ανταρτόπουλο Κώστας Μπίρτσας («Κλέαρχος») - βλ. πλήρες αφιέρωμα "Ευρυτάνα ιχνηλάτη" για τη Μάχη του Μικρού Χωριού 
Ακολούθησαν «τα ματωμένα Χριστούγεννα του 1942». Οι θρασύδειλοι αλήτες του Μουσολίνι, μετά τη στρατιωτική ήττα τους, φανερώνουν τη νοσηρή φασιστική νοοτροπία τους ξεσπώντας την εκδικητική μανία τους στους άμαχους κατοίκους του Μικρού μα και του διπλανού Μεγάλου Χωριού. Πρώτα λεηλατούν τα υπάρχοντα των κατοίκων και αμέσως μετά πυρπολούν απ΄ άκρη σ' άκρη «το δόλιο το Μικρό Χωριό». Οι χωριανοί που καταφεύγουν στα γύρω βουνά παρακολουθούν με πόνο καρδιάς την πύρινη κόλαση να καταπίνει το βιός και τον κόπο τόσων χρόνων. Οι ελεεινοί Ιταλοί δεν σταματούν όμως εκεί. Προβαίνουν σε κάτι ακόμη χειρότερο... Συλλαμβάνουν και κρατούν ως ομήρους 13 συμπατριώτες μας (Μικροχωρίτες και Μεγαλοχωρίτες) τους οποίους υποβάλλουν σε φριχτά βασανιστήρια μεσαιωνικού τύπου, ενώ φτάνουν μέχρι και στο έσχατο σημείο της βαρβαρότητας : στις παραμονές των Χριστουγέννων, 24-12-1942, και μετά από ανείπωτα μαρτύρια καίνε ζωντανούς ανθρώπους όπως τον αξιαγάπητο δασκαλόπαπα Δημήτρη Βαστάκη και τον ενωμοτάρχη Χαρ. Κατσίμπα, ακόμη και μια ανήμπορη γυναίκα την Αθηνά Δερματά. Κανείς από τους ηρωικούς αιχμαλώτους δεν βγάζει τσιμουδιά! Στο τέλος κατά τη συνήθη απάνθρωπη τακτική τους οι Ιταλοί αναγκάζουν τους υπόλοιπους συλληφθέντες (11 άτομα) να σκάψουν τον τάφο τους και κατόπιν, μπροστά τους συγχωριανούς τους, τούς εκτελούν ομαδικά στη θέση «Άνω Λόγγοβες» του Μικρού Χωριού (την ίδια μέθοδο είχαν ακολουθήσει λίγες μέρες πρωτύτερα και στη Χρύσω με τους εκεί ομήρους). 

Τα ονόματα ΟΛΩΝ των μαρτύρων που δολοφόνησαν άνανδρα οι Ιταλοί ήταν :
Χρήστος Φλέγκας, ετών 58, πρόεδρος της κοινότητας Μικρού Χωριού -τον εκτέλεσαν
Νίκος Κυρίτσης, ετών 75, παλαίμαχος πρόεδρος Μικρού Χωριού -τον εκτέλεσαν
Γιάννης Καρυοφύλλης, ετών 54, δάσκαλος από Μεγάλο Χωριό -τον εκτέλεσαν
Χρήστος Μέρμηγκας, ετών 75, αρχίατρος από Μεγάλο Χωριό -τον εκτέλεσαν
Δημήτρης Δασκαλάκης, ετών 58, ανάπηρος από Μεγάλο Χωριό -τον εκτέλεσαν
Θεόδωρος Οικονόμου, ετών 56, ανάπηρος από Μεγάλο Χωριό -τον εκτέλεσαν
Γιάννης Μεσίρης, ετών 45, ανάπηρος από Μεγάλο Χωριό   -τον εκτέλεσαν
Διονύσης Μαντζιούτας, ετών 26, τηλεγραφητής από Μεγάλο Χωριό  -τον εκτέλεσαν
Κώστας Αραπογιάννης, ετών 28, επαγγελματίας από Μεγάλο Χωριό -τον εκτέλεσαν
Βασίλης Παλιούρας, ετών 34, επαγγελματίας από Μεγάλο Χωριό -τον εκτέλεσαν
Ανδρέας Σιταράς, ετών 67, από Μεγάλο Χωριό -τον εκτέλεσαν
Αθηνά Δερματά, από Μεγάλο Χωριό -την έκαψαν ζωντανή
Χαρ. Κατσίμπας, ενωμοτάρχης, από Μεγάλο Χωριό -τον έκαψαν ζωντανό
Δημήτρης Βαστάκης, ετών 42, δάσκαλος/παπάς από Μεγάλο Χωριό -τον έκαψαν ζωντανό
Ανάμεσα στους εκτελεσθέντες συμπατριώτες μας βρισκόταν, όπως είδατε και παραπάνω, και ο Μεγαλοχωρίτης δάσκαλος Γιάννης Καρυοφύλλης.
Διασώθηκε το τελευταίο γράμμα του, το οποίο ιχνηλατήσαμε από το βιβλίο του Μήτσου Κάιλα, παλιού Ευρυτάνα αντάρτη και προέδρου επί 35 χρόνια του Κέντρου Μελέτης της Ιστορίας της Εθνικής Αντίστασης ("Μαρτυρίες, ΕΛΑΝ Στερνές υποθήκες των ηρώων μας", εκδ. Νέα Σύνορα 1975)
Γράφει στο τελευταίο του γράμμα, ο ηρωικός ευρυτάνας Γιάννης Καρυοφύλλης (απευθυνόμενος στον γιό του Πάνο) λίγο πριν τον θερίσουν οι σφαίρες των φασιστών

« Μεγάλο Χωριό, 24 Δεκέμβρη 1942

Πάνο μου,


Ξεύρω ο θάνατός μου θα σε λυπήση κατάκαρδα. Η θέλησίς μου είναι, και δεν πρέπει να μου χαλάσης το χατήρι, να μη στενοχωρηθής διόλου. Να φανής άνδρας, όπως είσαι. Πίστεψέ με πως αντιμετωπίζω το θάνατο με θάρρος πρωτοφανές, που ποτέ δεν το ήλπιζα. Η λύπη μου είναι γιατί αφήνω πίσω μου σάς, απαρηγόρητους, όχι και απροστάτευτους, γιατί έχω την πεποίθησιν ότι συ θα προστατεύσης τη μητέρα σου, τις αδελφές σου και τ' αδέρφια σου καλύτερα από μένα. Γι' αυτό πάω παρηγορημένος να κοιμηθώ ήσυχος τον αιώνιο ύπνο. Ένα θερμό φιλί και τας θερμάς μου ευχαριστίας για την προστασίαν την οποία παρέχουν σε σένα, στους θείους και θείες σου, αγαπητούς μου Παναγάκην, Ευθυμίου, Χρήστον, Αγαπούλαν Γιώργον και Ζέννην, Γιάννη και Κούλαν και σε όλα τα ξαδέρφια σου.


Πλησιάζει ο θάνατος ήσυχος και ευχάριστος και δεν μπορώ να σου γράψω περισσότερα.


Πάνο μου, αγαπητό μου παιδί, σε αγκαλιάζω σφιχτά. Η πατρική μου ευχή να είναι πάντα μαζί σου.


Ο πατέρας σου

Ιωάννης Καρυοφύλλης »

Ο λεβέντης Γιάννης Καρυοφύλλης έπεσε κι αυτός, όπως και όλοι οι υπόλοιποι με ψηλά το κεφάλι. Ο ατρόμητος δάσκαλος βροντοφώναξε μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα : «Ζήτω η Ελλάδα, ζήτω η Ελευθερία» και πέρασε για πάντα τις πύλες της Αθανασίας! Οι συγγενείς και οι συγχωριανοί του τον βρήκαν με σφιγμένη τη γροθιά!
Οι γενναίοι Ευρυτάνες, γνήσιοι απόγονοι της Κλεφτουριάς και του Κατσαντώνη, δεν λύγισαν. Τον πόνο τον έκαναν τραγούδι και την καταστροφή πείσμα για διαρκή αγώνα και «πόλεμο ενάντια στον πόλεμο του καταχτητή» μέχρι την πολυπόθητη τη λευτεριά.
Τεσσερισήμισι μήνες μετά τη Μάχη του Μικρού Χωριού και συγκεκριμένα στις 28 Απρίλη 1943 (βλ. εδώ) οι Ιταλοί φασίστες, αφού έχουν υποστεί συνεχείς ήττες από τον ΕΛΑΣ, αποχωρούν ντροπιασμένοι από το Καρπενήσι. Η ανταρτομάνα Ευρυτανία είναι πια ελεύθερη και μετατρέπεται σε Κάστρο Αντίστασης ολόκληρης της Ελεύθερης Ελλάδας (βλ. σχετικά).

Το... απαιτητικό δεντράκι της λευτεριάς που ποτίζεται με αίμα και θυσίες κατάφερε να ανθίσει ξανά στα αδάμαστα βουνά μας. 
Αναρτήθηκε από ΕΥΡΥΤΑΝΑΣ ΙΧΝΗΛΑΤΗΣ 

κι ένα βίντεο αφιερωμένο από το δικό μου blog


Σύντροφε Θάνο ΜΙκρούτσικε. Θα μείνεις αθάνατος


ΚΑΛΟ ΤΑΞΙΔΙ! ΣΥΝΤΡΟΦΕ ΘΑΝΟ

ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ ΕΛΛΑΔΑΣ


ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ ΕΛΛΑΔΑΣ

Το έργο σου είναι βέλος πύρινο, που σκίζει τον χρόνο. Θα συνεχίζει τη διαδρομή του κι όταν θα χτίζουμε “τις αυριανές μας φάμπρικες, τα λαϊκά μέγαρα, τα κόκκινα στάδια”, όταν θα δικαιωθεί ο σκοπός που αφιέρωσες το ταλέντο, το μυαλό, την καρδιά σου “στην κοινωνία που ο ψαράς θα γράφει ποιήματα και ο ποιητής θα ψαρεύει”.

Το έργο σου εκφράζει την ουσία, όχι μόνο μιας περιόδου, αλλά μιας ολόκληρης ιστορικής εποχής. Άχρονο, άτοπο, ανεξάντλητο, αθάνατο, όπως αθάνατος Θάνο είσαι κι εσύ.

Κυριακή 22 Δεκεμβρίου 2019

Παραμονή Χριστουγέννων στην Αν. Ρωμυλία - Τα έθιμα του Δωδεκαημέρου


ΘΡΑΚΗ-Ιστορία, Λαογραφία, Μουσική, ήθη και έθιμα
Παραμονή Χριστουγέννων στην Αν. Ρωμυλία

Η παραμονή Χριστουγέννων είναι μια νύχτα ξεχωριστή. Σε κάθε Ανατολικορωμυλιώτικο σπίτι  τα κούτσουρα στο τζάκι καίνε περίσσια και η φωτιά θεριεύει. Όλη η οικογένεια μαζεμένη παιδιά και εγγόνια.
Η αφέντρα του σπιτιού  θα τους χαρίσει απόψε ό,τι πιο γλυκό κατέχει. Από νωρίς στη κουζίνα ετοιμάζει τα καλούδια. Σε λίγο ο μικρός σοφράς (τραπέζι χαμηλό και ξύλινο) θα γεμίσει με λιτά μα τόσο γευστικά εδέσματα. Τα έχει φτιάξει με μεράκι και γούστο προς τιμήν της μέρας και της αφοσίωσής της στην οικογένεια. Τα φαγητά είναι εννιά (Ινιά φαϊά) ,αριθμός που απαντάται σε πολλά τραγούδια της δημοτικής μας ποίησης ,ακριτικα και μη.Θυμόμαστε όλοι πόσα τραγούδια μιλούν για εννιά θυγατέρες εννιά γιους, εννιά πουλάκια κ.λπ. Μια εκδοχή με βάση την παράδοση θέλει τον αριθμό εννιά να συμβολίζει τις περιοχές που περιπλανήθηκαν η Παναγιά με το Θείο Βρέφος και τον Ιωσήφ κατά τον Διωγμό του Ηρώδη.
1 ΧΡΙΣΤΟΨΩΜΟ ( ΜΠΟΥΓΑΤΣΙΑ )
2 ΦΑΣΟΥΛΙΑ ΜΕ Ν΄ ΑΡΜΙΑ ( ΦΑΣΟΛΙΑ ΜΕ ΛΑΧΑΝΟ ΤΟΥΡΣΙ )
3 ΣΙΤΑΡΙ ΒΡΑΣΜΕΝΟ
4 ΝΤΟΛΜΑΔΕΣ ΜΕ ΛΑΧΑΝΟ ΤΟΥΡΣΙ
5 ΡΥΖΟΠΙΤΑ
6 ΧΑΛΒΑΣ
7 ΚΟΜΠΟΣΤΑ ( ΧΟΥΣΙΑΦΙ )
8 ΠΙΤΑ ΣΑΡΑΓΛΙ
9 ΦΡΟΥΤΑ-ΚΟΛΙΝΤΟΚΟΥΡΕΣ
( ΚΕΡΑΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΚΟΛΙΝΤΟΥΔΙΑ)
Σε πολλά σπίτια υπήρχαν ντομάτες η τελευταία συγκομιδή πριν τις πρώτες πάχνες (τέλη Οκτωβρίου-αρχές Νοεμβρίου) και το χειμωνιάτικο  καρπούζι, ειδική ποικιλία,  που τα φύλαγαν μέσα στο άχυρο ή στ’ αμπάρια.
                                                  Τα ινιά φαϊά
Ετσι ολόκληρη η οικογένεια συγκεντρωμένη από τον μεγαλύτερο ως τον νεαρότερο στην ηλικία και σε πνεύμα αγάπης και συγχώρεσης, στρουμπιάζονται (κάθονται αναπαυτικά) γύρω από το σοφρά. Ο αρχηγός της οικογένειας, ο Παππούκας, θα θυμιάσει και θα κόψει το ψωμί και θα βάλει «ευλογητός». 


Έξω τα παιδιά λένε τα κάλαντα. (στη Θράκη τα κάλαντα τα έλεγαν το βράδυ της παραμονής μετά το κτύπημα της καμπάνας για τον εσπερινό).
Χριστός γεννήθκεν, χαρά στον κόσμο,
χαρά στον κόσμο, στα παλικάρια,
στα παλικάρια, στην Παναγιά μας
στην Παναγιά μας την Θεοτόκο
την Θεοτόκο που κοιλοπόνα
που κοιλοπόνα και αη-παρακάλει
κι’ αη-παρακάλει τους Αποστόλους
τους Αποστόλους, τους Αρχαγγέλους:
- Ω Αποστόλοι μ’ κι Αρχαγγέλοι μ’
βοήθησε Θέ μου τούτην την ώρα
τούτη την ώρα τη βλογημένη
τη βλογημένη και δοξασμένη.

Βρε ν’ άνξετε τις πόρτες σας (2)
για νάρθει η Παναγιά μας (2)
Βρε ν’ έρχεται η Παναγιά (2)
με το Χριστό στην αγκαλιά (1)
με το σταυρό στα χέρια (1)
Βοήθημα: του ΘΑΝΑΣΗ ΓΚΑΚΟΥΔΗ (http://paliouri-evrou.blogspot.gr)
Τα έθιμα- χαντέτια του Δωδεκαημέρου στην Αν. Ρωμυλία
Στη Θράκη την πατρίδα του Διόνυσου, του Ορφέα, του Μουσαίου, του Λίνου, των εννέα Μουσών, των Καμβειρίων και Ελευσίνιων μυστηρίων ήταν λογικό και επόμενο  ν’ αναπτυχθεί, περισσότερο από άλλες περιοχές πλούσια λαογραφία ήθη και έθιμα, λαϊκά δρώμενα και τελετές λαϊκής πίστης και λατρείας που έλκουν την καταγωγή τους από τα βάθη των αιώνων.
Ανάμεσα στα πολλά λαϊκά δρώμενα είναι και τα έθιμα του Δωδεκαήμερου που προέρχονται από τα αρχαία Σατουρνάλια των ελληνορωμαϊκών χρόνων και από τις καλάνδες του Βυζαντίου. Πρόκειται ουσιαστικά για Διονυσιακές γιορτές και διαρκούν από την παραμονή των Χριστουγέννων μέχρι την 6 Γενάρη. Μερικά όμως γίνονται και μετά τον αγιασμό των υδάτων και θεωρείται ότι υπάγονται στις γιορτές του Δωδεκαημέρου όπως το έθιμο της Μπάμπως.
Κόλιντα: Η λέξη Κόλιντα, λέγεται ότι ήταν το όνομα μιας ξακουστής «μαμής» στη Βηθλεέμ, η οποία ξεγέννησε την Παναγία. Το έθιμο είναι της Ανατολικής Ρωμυλίας.
Οι Καλλικάντζαροι: Ο λαός τους φαντάζεται κάτω από χίλιες δύο μορφές, είναι μικρόσωμα ή και μεγαλόσωμα τέρατα, μαύρα και άραχλα, τριχωτά, με πόδια και κεφάλια τράγου ή άλλων ζώων
Τριστιάλκα Η Τριστιάλκα, που δεν γιορτάζεται σήμερα σχεδόν πουθενά, ήταν ένα θρησκευτικό έθιμο και το γιόρταζαν την ημέρα της βάπτισης. Τριστιάλκα (σημαίνει θρύψαλα), ήταν ένα μικρό κλαδί δένδρου με κλωναράκια, το οποίο έκοβαν, καθάριζαν τη φλούδα, το άφηναν να ξεραθεί, το στόλιζαν με διάφορες πολύχρωμες κορδέλες και την ημέρα που γιόρταζαν τα Σούρβα, τα παιδιά γύριζαν στις γειτονιές με την τριστιάλκα, χτυπούσαν στην πλάτη όσους συναντούσαν, κι έλεγαν τα λόγια:
Τρις τριστιάλκα, έτη πολλά, τώρα και του Χρόνου, τον άλλον του Αηβασίλ(η).
Σούρβα: Μάλλον λέξη Σλάβικη κατά συγκοπή (σούροβα – Σούρβα) που σημαίνει χλωρό κλαρί. Το έθιμο αυτό θα μπορούσαμε να το συσχετίσουμε με την αρχαία Ειρισιώνη.
Με τη σούρβα τα παιδιά της βόρειας Θράκης, το πρωί της Πρωτοχρονιάς, αφού πρώτα «σούρβιζαν» τους δικούς τους, πήγαιναν σε σπίτια συγγενών, (με πρώτα τα σπίτια των παππούδων και των νουνών, το λεγόμενο ποδαρικό).
Η Καμήλα:  Από τις πιο γνωστές μεταμφιέσεις του Δωδεκαήμερου και ειδικότερα της πρωτοχρονιάς στην Ανατολική Ρωμυλία ήταν και η Καμήλα.
Το έθιμο της καμήλας είναι ένα έθιμο πολύ γνωστό στη Θράκη και, ιδιαίτερα στην περιοχή του Καβακλί γινόταν σ’ όλα τα χωριά ιδιαίτερα την Πρωτοχρονιά.
Το έθιμο της Καμήλας στο Νέο Μοναστήρι Φθιώτιδας
 Παραμονή Πρωτοχρονιάς

Τα Βρεξούδια:Πρόκειται για μια περίεργη γιορτή που γινόταν στις 7 Γενάρη, του Αϊ  Γιαννιού, όταν είχε αγιαστεί το νερό και είχαν πάψει οι φουρτούνες στη Μαύρη Θάλασσα. Το έθιμο εκτός από την Αγχίαλο, γινόταν σε όλες τις παράλιες περιοχές της Αν Ρωμυλίας στην Μαύρη Θάλασσα. Από το Μπαλτζίκ, την αρχαία Διονυσούπολη, Βάρνα, Μεσημβρία, Πύργο, Ζώπολη, Αγαθούπολη, Βασιλικό και αλλού. Το βούτημα στο νερό είχα γονιμική σημασία, ήταν καθαρμός μαζί και ξαναγενημός. Η καταγωγή του εθίμου βρίσκεται στην αρχαία Θράκη στα Διονυσιακά Δρώμενα. Οι γυναίκες λούζονταν πριν το γάμο τους στο ποτάμι.
Η γιορτή της Μαμής η της Μπάμπως ή Μπαμπωμέρα. Η ημέρα της Μαμής, ή της Μπάμπως, όπως συνήθιζαν να ονομάζουν τη μαμή, είναι ένα πανάρχαιο έθιμο της Ανατολικής Ρωμυλίας και γιορτάζεται στις 8 Ιανουαρίου, την ημέρα της Αγίας Δομνίκης η Δομνής. Ο Διονυσιακός  χαρακτήρας του εθίμου είναι ολοφάνερος αφού είναι αφιερωμένο στην γονιμότητα, στην προστασία της μητρότητας και την αξία της γυναίκας. Η ελευθεριότητα, η αθυροστομία  και η ελευθεροστομία είναι χαρακτηριστικά τους εθίμου.
                                  Το έθιμο της Μπάμπως


Πηγές-βιβλιογραφία:
  1. Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου: Συμπόσια Λαογραφίας.
  2. Κώστα Θρακιώτη: Λαϊκή Πίστη και Λατρεία στη Θράκη.
  3. Κατερίνα Κακούρη: «Διονυσιακά».
  4. Γιώργη Μελίκη: «Κειμήλια ήχου και λόγου από την Αν. Θράκη και την Αν. Ρωμυλία».
  5. Θεοδώρας Σπ. Μηνούδη: Αντίλαλοι της Ανατολικής Ρωμυλίας, από τις εκδόσεις του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης & Παράδοσης
  6. Π. Παπαχριστοδούλου: Αρχείο Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού – Θρακικά.
(Αποσπάσματα από την σειρά αφιερωμάτων που έκανα στις εφημερίδες «Ειδήσεις» και «Πρωϊνή» του Κιλκίς)

Κώστας Πινέλης
12-12-2019