Η λύρα της Θράκης - Τραγούδια των αναστενάρηδων

Η λύρα της Θράκης

Η Θρακιώτικη λύρα είναι ίσως η παλαιότερη λύρα του ελλαδικού και γενικά του Βαλκανικού χώρου. Παιζόταν σε ολόκληρη την παλιά βυζαντινή Θράκη. Είναι  αχλαδόσχημη,  τρίχορδη, με χορδές εντέρινες και κράτησε την αρχαϊκή της μορφή, ενώ παραλλαγές της εξελίχθηκαν σε διαφορετικού τύπου λύρας, όπως πολίτικη, μακεδονίτικη και γκαντούλκα (βουλγάρικη). Είναι το όργανο που από παράδοση μαζί με το νταούλι συνοδεύει το χορό των Αναστενάρηδων. Είναι, θα έλεγε κανείς το ιερό όργανό τους. Το άκουσμά της τους συγκινεί ιδιαίτερα, όπως εξ άλλου και κάθε άνθρωπο με παραδοσιακά ακούσματα. Για τον λόγο αυτό σήμερα υπάρχουν Θρακιώτες λυράρηδες, σχεδόν, μόνο σε μέρη όπου γίνονται τα Αναστενάρια και διάσπαρτα στον βόρειο νομό Έβρου.
Η Θρακιώτικη λύρα κατασκευάζεται από μονοκόμματο ξύλο (συνήθως μουριά ή καρυδιά). Αποτελείται από το ηχείο, το χέρι ή λαιμό και  το κεφάλι, όπου είναι περασμένα από πίσω προς τα μπρος τα κλειδιά δηλαδή τα κουρντιστήρια που λέγονται και τσουβιά. Οι χορδές ή χόρδες είναι από έντερο, ενώ το καπάκι του ηχείου είναι κυρίως από τσάμι (πεύκο).
Το κούρντισμα της λύρας της Θράκης είναι το ακόλουθο: λα, ρε, σολ. η μεσαία χορδή, που είναι η χαμηλότερη σχηματίζει με τις δύο ακραίες χορδές διάστημα  5ης καθαρής.
Το δοξάρι της λύρας διατηρεί ακόμη μπορεί να πει κανείς μια από τις πρώτες φάσεις της ιστορικής εξέλιξης του τόξου  εγχόρδων οργάνων.  Οι τρίχες του δοξαριού από αλογοουρά είναι χαλαρά περασμένες και τεντώνονται κατά το παίξιμο με τα δάκτυλα του δεξιού χεριού. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι και το παίξιμο της λύρας. Τα δάκτυλα του αριστερού χεριού δεν πιέζουν από πάνω τη χορδή, όπως π.χ. στο βιολί ή στη λύρα του Πόντου, αλλά από τα πλάγια με τα νύχια. Επίσης άλλο χαρακτηριστικό είναι ότι μαζί με τη χορδή όπου παίζεται η μελωδία, το δοξάρι δονεί ταυτόχρονα και τη μεσαία χαμηλότερη χορδή που ηχεί σαν ισοκράτης, δημιουργώντας έτσι την πιο απλή μορφή πολυφωνίας που συνήθως συναντάμε στην δημοτική και Βυζαντινή μουσική μας παράδοση. Ο τρόπος παιξίματος, οι χορδές από έντερο, η συγχορδία, δίνουν ένα χρώμα ήχου στη λύρα της Θράκης που δίνει την αίσθηση του «καρβουδίσματος».
Δυστυχώς σήμερα υπάρχουν λίγοι Θρακιώτες λυράρηδες, όμως τα τελευταία χρόνια, νέα παιδιά δείχνουν ενδιαφέρον και έτσι εμφανίζονται νέοι λυράρηδες και υπάρχει ελπίδα ότι το θαυμάσιο αυτό άκουσμα δεν θα λείψει από την παράδοσή μας.

Τα καθιστικά τραγούδια της περιοχής Σωζο-Αγαθουπόλεως

Τα τραγούδια της περιοχής αυτής είναι αργόσυρτα και ιδιαίτερα μελισματικά. Τα χαρακτηριστικά τους (όπως έχει γράψει και ο Παντελής Καβακόπουλος), είναι μια έντονη ιδιοτυπία στη ρυθμομελωδική τους υφή η οποία τα κάνει να ξεχωρίζουν σημαντικά από τα καθιστικά τραγούδια του κυρίως ελλαδικού χώρου και να αποτελούν μια ιδιαίτερη μορφολογική κατηγορία ελληνικών καθιστικών τραγουδιών.

Οι μακρόσυρτες φράσεις τους είναι σχεδόν ταυτόσημες με τα αργά στηχηραρικά μέλη της Βυζαντινής Εκκλησιαστικής μας μουσικής.

Παραθέτω τέσσερα βίντεο με τραγούδια που τραγουδιούνταν με πάθος στα αναστενάρικα χωριά της Ανατολικής Ρωμυλίας από όπου ήρθαν οι παππούδες μου και τα τραγουδάμε και εμείς σήμερα με ιδιαίτερη συγκίνηση με τη συναδεία της Θρακικής λύρας.