Η Στενήμαχος της Ανατολικής Ρωμυλίας η Ρουμελίας (Βόρειας Θράκης)

ΘΡΑΚΗ-Ιστορία, Λαογραφία, Μουσική, ήθη και έθιμα

Η Στενήμαχος της Ανατολικής Ρωμυλίας η Ρουμελίας (Βόρειας Θράκης)

Η Στενήμαχος (βουλγαρικά: Асеновград, Ασένοβγκραντ, από τον ξεριζωμό των Ελλήνων έως το 1934 Станимака) κτισμένη στους βόρειους πρόποδες της Ροδόπης, στην είσοδο χαράδρας που ξεκινά απ’ αυτήν, και διασχίζουσα την Ροδόπη φθάνει ως τα ελληνικά σύνορα παρά την Ξάνθη. Απέχει 19 χλμ από τη Φιλιππούπολη. Την χαράδρα διασχίζει ο ποταμός Στενημαχίτης (Τσεπελάρσκα σήμερα, μέχρι το 1942 ΤσάΙα και  Ασενίτσα μέχρι το 1945). Για την δημιουργία και ονομασία της πόλης υπάρχουν πολλές εκδοχές.  Ίσως η πόλη ιδρύθηκε τον 7^ο π.χ. αιώνα από αποίκους τη Ιστιαίας Εύβοιας με σκοπό να κρατήσει τους δρόμους στο νότο και να επιτρέψει τον έλεγχο του διαμετακομιστικού εμπορίου στην κοιλάδα του ποταμού Μαρίτσα, όπου το σημερινό Πλόβντιβ. Οι Βούλγαροι έχουν άλλη εκδοχή που αναφέρεται παρακάτω. στο απόσπασμα από την Βουλγάρικη ιστορία. Για   τους περισσότερους ιστορικούς η Στενήμαχος ιδρύθηκε από τους Θράκες ως Στενήμαχος περί το 300-400 π.Χ., ήταν όμως οικισμός του θρακικού φύλλου των Οδρυσών από τα σημαντικότερα και πολυπληθέστερα θρακικά φύλα. Στην περιοχή κατοικούσαν και τα μικρότερα θρακικά φύλα των Βέσσων και των Ορέσκιων. Κατά το 342 π.Χ. η περιοχή κατελήφθη από τους Μακεδόνες του Φίλιππου Β'. Το 72 π.Χ. η πόλη καταλήφθηκε από στρατεύματα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια της ρωμαϊκής εξάπλωσης προς τη Μαύρη θάλασσα. Μετά από μακρά περίοδο ειρήνης, η πόλη καταστράφηκε από τους Γότθους το 251, αλλά ξαναχτίστηκε αργότερα. Το 395 η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία διαιρέθηκε σε δύο μέρη και η πόλη πέρασε στον έλεγχο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας

Η Στενήμαχος μέχρι το τελευταίο τρίτο του 19ου αιώνα κατοικούνταν κυρίως από Έλληνες με ελάχιστους Βούλγαρους κυρίως δημοσίους υπαλλήλους. Αριθμούνται 10.000 Έλληνες κάτοικοι σε συνολικό πληθυσμό 12.000 κατοίκων. Η επαρχία Στενημάχου ήταν η πολυπληθέστερη του νομού σε ελληνόφωνο πληθυσμό. Συμπεριλάμβανε εκτός από την πόλη της Στενημάχου, τις ελληνικές κοινότητες των Άνω και Κάτω Βοδενών και της Κούκλαινας. Στα 1903 ζούσαν στην Φιλιππούπολη 5.000 Έλληνες, στον Στενήμαχο 9.000, στα Βοδενά 2.000, στη Κούκλενα 1.400, στο Παπαζλή 15, στο Χάσκιοϊ 206, στο Βορίσοβγραδ 53, στο Χαρμανλή 8, στο Τατάρ Παζαρτζίκ 310. Οι Στενημαχίτες φημίζονταν και φημίζονται, για την παλικαριά τους, το φιλοτιμο, την φιλοξενία, την λεβεντιά και την ντομπροσύνη. Ένας συνδυασμός εκρηκτικός, αφού τους έκανε παράτολμους.

Η Στενήμαχος είχε 4 συνοικίες: του Στενήμαχου, του Αμπελίνου, του Μπαχτσέ μαχαλά όπου (και στις 3 συνοικίες) κατοικούσαν Έλληνες και του Τσιπροχωρίου με τούρκικο , Εβραϊκό , και αρμενικό πληθυσμό . Οι κάτοικοι ασχολούνταν με την αμπελουργία, την καπνοκαλλιέργεια και τη σηροτροφία. Ακόμη δραστηριοποιούνταν διάφοροι τεχνίτες, υποδηματοποιοί, τέκτονες, ράφτες, ξυλουργοί, βαφείς κλπ. Φιλιππούπολη, Στενήμαχος και Βάρνα ήταν οι πλέον εύπορες ελληνικές κοινότητες. Τα ορμητικά νερά του Στενημαχίτη έδιναν κίνηση σε πολλές βιοτεχνίες.

Η προσβολή των αμπελιών από τη φυλλοξήρα, από τα τέλη του 19ου, έλαβε τέτοια εξάπλωση στην περιοχή Φιλιππούπολης, Τατάρ Παζαρτζίκ και Στενημάχου, ώστε έτεινε σε ολοσχερή καταστροφή της αμπελουργίας. Χαρακτηριστικό είναι, ότι από 21.000 εκτάρια, που καταλάμβαναν οι αμπελώνες το 1907, το 1910 περιορίστηκαν στα 18.000 και η Στενήμαχος ήταν αυτή, που υπέστη τη μεγαλύτερη ζημιά. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα, σε κάποιες περιοχές επιχειρήθηκε ανανέωση των κατεστραμμένων αμπελιών με αμερικάνικα κλήματα. Αυτό, εντούτοις, προσέκρουσε τόσο σε φυσικές δυσχέρειες, γιατί σε πολλά εδάφη δεν ευδοκιμούσε η ποικιλία αυτή, όσο και στην αδυναμία των περισσοτέρων αμπελουργών να υποστούν τη δαπάνη. Τότε ήταν, που οι αμπελουργοί της Στενημάχου, επέλεξαν να καλλιεργήσουν καπνό στους κατεστραμμένους αμπελώνες. Η απόδοσή του καπνού ήταν άμεση και ιδιαίτερα επωφελής, μετά και από την υπερτίμησή του. Ενδεικτικό είναι, ότι από 990 χιλιάδες κιλά που ήταν η παραγωγή το 1909 έφτασε το 1911 περίπου τα 2 εκατομμύρια.

Τον Ιούλιο του 1906 όπου και εντάθηκαν οι βιαιότητες των Βουλγάρων πολλοί κάτοικοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Στενήμαχο. Η πόλη κατοικείτο κυρίως από Ελληνες μέχρι την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Βουλγαρίας και Ελλάδας μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (Συνθήκη του Νεϊγύ του 1919). Βούλγαροι από διάφορες περιοχές της Ελλάδας εγκαταστάθηκαν στο Ασένοβγκραντ, ενώ οι Έλληνες κάτοικοί του έφυγαν στην κυρίως Ελλάδα. Οι μεγαλύτερες ομάδες των Ελλήνων προσφύγων της Στενήμαχου εγκαταστάθηκαν στα περίχωρα της Βέροιας (Χωροπάνι και Βαρβάρες), της Δράμας (Νέα Στενήμαχος), στο Σέδες, στο Κιλκίς και στη Νέα Αγχίαλο. ενώ άλλοι εγκαταστάθηκαν στη Θέρμη και τον Τρίλοφο Θεσσαλονίκη. Το 1927 σε έκθεση του ελληνικού Προξενείου αναφέρεται πως στη Στενήμαχο παρέμεναν 938 Έλληνες: 148 οικογένειες βουλγαρικής ιθαγένειας (427 ενήλικα μέλη και ανήλικα 122), και 107 οικογένειες ελληνικής ιθαγένειας (317 ενήλικα μέλη και 72 ανήλικα). Η Νάουσα και το Κιλκίς έχουν αδελφοποιηθεί με το σημερινό Ασένοβγκραντ.

Στο Α΄ Συνέδριο των από Βουλγαρίας Ελλήνων προσφύγων που έγινε στη

Θεσσαλονίκη, στις 1 Μαΐου 1927 με Παρόντες σύνεδροι 84. Τους Στενημαχίτες εκπροσώπησαν οι: Τζηρίδης Παν και Τσαγκάρης Από Ομάδα Στενημαχιτών Κιλκίς,

Χατζηνικολάου Ι. και Βογιατζής Δ από τον Σύλλογο Στενημαχιτών Δράμας

Όπως στη Φιλιππούπολη, έτσι και στη Στενήμαχο, οι επιπτώσεις από τη φυγή των Ελλήνων μετά το διωγμό του 1906, σε οικονομικό επίπεδο, έγιναν άμεσα και ιδιαίτερα αισθητές. Πολλά αποστακτήρια της περιοχής ανέστειλαν τη λειτουργία τους, ενώ κάθοδος σημειώθηκε και στη μεταξουργία, καθώς η παραγωγή της στηριζόταν σε ελληνικά χέρια. Παρά τη δεινή θέση στην οποία είχαν περιέλθει οι Στενημαχίτες, πάνω από χίλιες οικογένειες εξακολουθούσαν να παραμένουν στην

περιοχή το 1920. 

Απόσπασμα από τη Βουλγάρικη ιστοριογραφία για την Στενήμαχο (το παραθέτω με την μετάφραση που το βρήκα).

«Με 1934 Asenovgrad είπε Stanimaka από το ελληνικό όνομα της πόλης Στενήμαχος. Το 1934 μετονομάστηκε προς τιμήν του τσάρου Ιβάν Ασέν ΙΙ της Asenovgrad. Πάνω από την πόλη βρίσκονται τα ερείπια του φρουρίου, ένα παλιό φρούριο ώστε όταν Τσάρος Ιβάν Ασέν Β ενισχύεται και έχει γίνει ένα σημαντικό στρατιωτικό φυλάκιο στην άμυνα των νότιων συνόρων του Δεύτερου Βουλγαρικού Βασιλείου. Μια γνωστή ερμηνεία του το παλιό όνομα της πόλης - προέρχεται από ένα μύθο. Σύμφωνα με αυτήν, το φρούριο κρύβει τελευταία Kostadin χριστιανικό βασιλιά. Ενώ στέκεται στο φρούριο, και η μητέρα του τηγανητά ψάρια ήρθε ένας στρατιώτης και του είπα ότι το φρούριο είναι υπό πολιορκία και σύντομα θα κατακτήσει, αλλά πίστευε. Ο στρατιώτης ήρθε αρκετές φορές με την ίδια είδηση, αλλά ο βασιλιάς είπε ότι όταν τα ψάρια ζουν στο τηγάνι, τότε θα το πιστέψει. Ξαφνικά το ζωντανό ψάρι και ο βασιλιάς είπε στη μητέρα του: «Σήκω, Μητέρα, να τρέχει» και ως εκ τούτου «Σήκω, Μητέρα» έγινε Stanimaka - το παλιό όνομα της πόλης. Αυτή η εξήγηση είναι αποδεκτή από τον Γιώργο Τσουκαλά, Plovdiv δάσκαλος και ερευνητής ο οποίος αναφέρεται ως αποδεικτικά στοιχεία ανασκαφές στην πόλη στο πλαίσιο του δέκατου ένατου αιώνα, μια μαρμάρινη πλάκα με τον αναβάτη και κατεστραμμένα επιγραφή, η οποία αναδεικνύει τη λέξη «Istieon.» Προς το παρόν, οι ερευνητές πιστεύουν ότι το όνομα προέρχεται από τα μεσαιωνικά Stanimaka Έλληνες «stenomahos», το οποίο μεταφράζεται σε ένα στενό πέρασμα ή tesnobranstvo.» Στην εκκλησία «Παναγία Balakliyka» βρέθηκαν λίθινα ανακούφιση του Δία και της στήλης ορθογώνιες μαρμάρινες επιγραφές. Το ανάγλυφο του Δία δείχνει τη θεότητα πατέρα εκμετάλλευση στο ένα χέρι και στο άλλο - σκήπτρο. Στα δεξιά του Δία απεικονίζεται αλά και αριστερά - τετράποδο ζώο. Σε Stanimaka βρει ανακούφιση και ένα άλλο αφιερωμένο στον Δία. Αυτόν με ελληνικές επιγραφές μπορεί να διαβαστεί: «Ευφράτη, ο γιος του υάκινθος, αφιερωμένη στον Δία μετά από πρόταση της θεότητας σε ένα όνειρο.» ^[3]

Asenovgrad εξαιρετικά ευνοϊκό κλίμα με δροσερά καλοκαίρια και ήπιους χειμώνες. Εδώ μπορείτε να παρακολουθήσετε το φυσικό φαινόμενο των «φοιτητών νύχτα-σχολείο» ( Bolg. Veche'rnik) - ένα ελαφρύ αεράκι, που εμφανίζεται το βράδυ και τελειώνει στις δέκα η ώρα το πρωί (λόγω διαφορετικών αέρα ζέσταμα στον κάμπο και ορεινό ανάγλυφο του εδάφους - βλ. Foehn ). «Vechernika» είναι ένα εξαιρετικό έλεγχο της ζύμωσης το κρασί, και αυτός είναι ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους το κρασί έχει γίνει το κέντρο της Asenovgrad.»

Και από τη Σοβιετική ιστοριογραφία

«…Η Στενήμαχος ήταν μεσαιωνικός οικισμός και αναφέρεται ως ανοχύρωτο χωριό το 1083μ.χ. στην εποχή των Αγγέλων και των Παλαιολόγων, ήταν πρωτεύουσα της Βυζαντινής επαρχίας της Ροδόπης. Το ισχυρό της φρούριο γνωστό ως Πετριτσός λέγεται ότι το έκτισε ο Ιουστινιανός. Το κατέλαβαν στα τέλη του 12^ου αιώνα οι σταυροφόροι του Βαρβαρόσα. Το 1342 η Άννα η Σαβαδική το παραχώρησε μαζί να την Φιλιππούπολη στον Τσάρο των Βουλγάρων Αλέξανδρο. Το 1363 την κατέλαβαν οι Τούρκοι και την ξαναπήραν οι Βούλγαροι το 1878.

Υπήρχε μεγάλη Ελληνική κοινότητα μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα. Οι Έλληνες στενημαχίτες, πήραν μέρος στην Κρητική Επανάσταση του 1866, στον Μακεδονικό Αγώνα και στους Βαλκανικούς πολέμους.

Πολλοί διακρίθηκαν στα γράμματα και στις επιστήμες…»

Ενασχόληση των κατοίκων

(παραθέτω κάποιους ενδεικτικούς πίνακες)

άτομα	οικογένειες	αστοί	αγρότες
6862	1189	181	1029

Περιουσίες αστικές και αγροτικές

Αξία αστικής περιουσίας σε δραχμές	Αγροτική περιουσία σε στρέμματα	Αξία αγροτικής περιουσίας
5.413.772	17.690	3.896726

Αγροτικός πληθυσμός (οικογένειες)

Καλλιεργητές δημητριακών	Αμπελουργοί	Σύνολο
46	983	1029

                                  Παλιό Ελληνικό σπίτι στη Στενήμαχο

Συνολικά  η περιουσία των Ελλήνων της περιφέρειας Στενημάχου είναι:

1.Ακίνητη περιουσία

Είδος περιουσίας	Έκταση σε στρέμματα	Αριθμός ακινήτων	Αξία σε δραχμές
Αγροί δημητριακών	12.500		868.750
Αμπέλια	3.100		2.585.400
Καπνοφυτείες	1.600		177.920
Λαχανόκηποι	70		194.600
Αγροί καλλιέργειας μεταξοσκολήκων	920		70.056
Οικίες		1.117	4.843.872
Μαγαζιά		73	278.000
Εργοστάσια		3	194.600
Εργαστήρια		48	97.300
ΣΥΝΟΛΟ			9.310.776

Όπως συνάγουμε από τον παραπάνω πίνακα:

1. Σε κάθε καλλιεργητή δημητριακών αναλογούσαν περίπου 272 στρέμματα (αξία

στρέμματος 70 δραχμές), ενώ πέντε στρέμματα, κατά μέσο όρο, διέθετε κάθε

οικογένεια αμπελουργών καπνοπαραγωγών. Η αξία των αμπελώνων άγγιζε τις 834

δραχμές το στρέμμα και των καπνοφυτειών τις 111 δραχμές το στρέμμα. Στην

αναφορά, που έφτασε από τους Βουλγάρους στη Μικτή Επιτροπή, κατά την 241η συνεδρίαση, η ποιότητα της γης στη Στενήμαχο και τα περίχωρά της χαρακτηρίστηκε ως «μη εξαιρετική». Ωστόσο, οι εκτιμητές σημείωσαν, ότι στα περίπου 25.000 στρέμματα που καλλιεργούνταν υπήρχαν πολλές και διαφορετικές καλλιέργειες (10 είδη).

2. Κάθε οικογένεια διέθετε ιδιόκτητη κατοικία, ενώ τα 124 οικήματα που στέγαζαν

επιχειρήσεις συνιστούσαν σημαντική ακίνητη περιουσία.

Οι κάτοικοι της περιοχής, σύμφωνα με την απογραφή της αρμόδιας Υποεπιτροπής, καλλιεργούσαν φασόλια (700 στρέμματα), καλαμπόκι (4.120 στρέμματα), σιτάρι (2.600 στρέμματα), αρακά φάβα (1.065 στρέμματα), καπνά (6.120 στρέμματα), μουριές (162 στρέμματα), αμπέλια κοινά (2.036 στρέμματα), αμπέλια αμερικάνικα (7.918 στρέμματα), οπωροφόρα δέντρα (189 στρέμματα), περιβόλια (600

στρέμματα):

241η συνεδρίαση, 7 Σεπτεμβρίου 1925.

Όπως αναφαίνεται από τους παραπάνω πίνακες, σχεδόν όλοι οι έλληνες

κάτοικοι της Στενημάχου ασχολούνταν με τις αγροτικές καλλιέργειες, ενώ ουδείς άπορος υπήρχε (είναι ο μοναδικός στατιστικός πίνακας χωρίς τέτοια αναφορά). Πρέπει να σημειωθεί, ότι σύμφωνα με την ομάδα που διενήργησε την απογραφή, όλοι οι αμπελουργοί ήταν συγχρόνως καπνοπαραγωγοί και σηροτρόφοι. Η τριπλή επαγγελματική τους ενασχόληση ήταν αποτέλεσμα προσαρμογής τους στις συνθήκες, που ανέκυπταν.

Στη Στενήμαχο και στα γειτονικά Βοδενά, παρά τις προαναφερθείσες δυσκολίες, η

απογραφή επιτεύχθηκε. Σύμφωνα με αυτή, από τις 1.379 οικογένειες οι 355 (το περίπου) είχαν περιουσία, που η αξία τους ξεπερνούσε τις 28.000 δραχμές.

Πόλη	Οικογένειες με περιουσία έως 5.000 δραχμές	Οικογένειες με περιουσία έως 11.000 δραχμές	Οικογένειες με περιουσία έως 17.000 δραχμές	Οικογένειες με περιουσία έως 28.000 δραχμές	Οικογένειες με περιουσία άνω των 28.000 δραχμών
Στενήμαχος	244	241	151	166	316
Βοδενα	32	58	12	86	39
ΣΥΝΟΛΟ	276	299	203	24	355

                                            Κώστας Δημητριάδης: παγκοσμίου φήμης γλύπτης

 

Παιδεία-Πολιτισμός

Στην Στενήμαχο υπήρχαν 5 εκκλησίες, 42 παρεκλήσια, 7 σχολεία.

Στα σχολεία στις αρχές του 20ου αιώνα φοιτούσαν 1366 μαθητές. Λειτουργούσαν μια Ελληνική Κεντρική σχολή τετρατάξιος, ένα εξατάξιο Παρθεναγωγείο, μια τετρατάξιος Δημοτική Σχολή και τρία Νηπιαγωγεία. Στη Στενήμαχο, στις αρχές της δεκαετίας του 1830, ιδρύθηκε το πρώτο αλληλοδιδακτικό σχολείο, το 1851 ιδρύθηκε το «ελληνικό» σχολείο, το οποίο εξελίχθηκε σε ημιγυμνάσιο το 1870, το 1854 ιδρύθηκε το παρθεναγωγείο και το 1863 το τρίτο αλληλοδιδακτικό.  Επίσης, το 1881 λειτούργησαν τρία νηπιαγωγεία και το 1882 συστάθηκε νυχτερινή σχολή.  Το 1906 έγινε λεηλασία όλων των ελληνικών περιουσιών και η κοινότητα κατέρρευσε.

Στις συνοικίες της πόλης υπήρχαν οι ελληνικές εκκλησίες του Αγ .Βασιλείου , της Αγίας Μαρίνας , του Αγίου Γεωργίου (του μετοχιού) και της Παναγίας Μπαλουκλή στον συνοικισμό στη Στενήμαχο, οι εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου και της Παναγίας της Φανερωμένης στον συνοικισμό του Αμπελίνου και οι ναοί του Αγίου Αθανασίου ,της Αγίας Τριάδας και του Αγίου Δημητρίου στο Τσιπροχώρι. Στην περιοχή βρίσκονταν πολλά μοναστήρια και το σπουδαιότερο ήταν το φημισμένο γεωργιανό μοναστήρι της Παναγιάς της Πετριτζονίτισσας (Μπάτσκοβο) κτισμένο το 1083. Ήταν ένα από τα αρχαιότερα και τα μεγαλύτερα μοναστήρια της περιοχής.

Οι Στενημαχίτες τελούσαν πολλά έθιμα και λατρευτικά δρώμενα που έφεραν και στην Ελλάδα, όπως η τελετουργική λατρεία του Αγ. Τρύφωνα.

 

 Στενημαχίτες σε γλέντι

Ελληνικοί Σύλλογοι Στενημάχου

(το Β’ μισό του 19^ου αιώνα)

-        «Ελληνική Λέσχη ο Φοίνιξ»

-       «Πρόοδος»

-       «Αδελφότης των Ελληνοπαίδων Ομόνοια»

-       «Αγία Ειρήνη»

-       «Ευαγγελισμός»

-       «Σωματείον του Λαού η Ένωσις»

-       «Ελληνικός Διδασκαλικός Σύλλογος»

-       «Ελληνικός Φιλαρμονικός Σύλλογος»

 

                                   Απόστολος Δοξιάδης

Προσωπικότητες της Στενημάχου:

·        Βλάσιος Σκορδέλης, περιώνυμος φιλόλογος, ιστορικός και παιδαγωγός

·        Χρήστος Τσούντας,ιατρός, φιλόσοφος αλλά και περιώνυμος αρχαιολόγος.

·        Απόστολος Δοξιάδης ιατρός και υπουργός,

·        Κωνσταντίνος Δοξιάδης πρωτοπόρος πολεοδόμος και αρχιτέκτονας,

·        Θωμάς Δοξιάδης γιος του Αποστόλου ιατρός με ειδίκευση στις ασθένειες του ήπατος. Ιατρός της βασιλικής οικογένειας. με δράση κατά την κατοχή.

·        Κώστας Δημητριάδης (1879-1943), γλύπτης, ακαδημαϊκός, διευθυντής της ΑΣΚΤ (1930-1943) Αξιόλογο έργο του "Ο δισκοβόλος" (που είναι τοποθετημένος στη Ν. Υόρκη και αντίγραφό του στην Αθήνα)

·        Νίκος Τζαβέλας (1881 - 1921), μακρινός απόγονος της γνωστής Σουλιώτικης οικογένειας αγωνιστών. Έλληνας αξιωματικός στον ελληνοτουρκικό πόλεμο και καπετάνιος στον Μακεδονικό Αγώνα

·        Γεώργιος Χρυσοβέργης εθνικός ευεργέτης που συνέβαλε σημαντικά στην παιδεία και πνευματική καλλιέργεια των Θρακών με τις δωρεές του..

·       Αναστάσιος Γεωργιάδης Λευκίας περιώνυμος γιατρός, αγωνιστής με τον Υψηλάντη στη Μολβοβλαχία.

·       Κοσμάς Μυρτίλος Αποστολής φιλόλογος δάσκαλος και εξαιρετικός ιστορικός της Θράκης. Έγραψε το μοναδικό βιβλίο για την ιστορική του αξία βιβλίο για την Στενήμαχο.

·       Νικόλαος Λούσης επίσκοπος Κίτρους, αρχηγός της Επανάστασης στη Μακεδονία το 1878.

·       Δημήτριος Βογαζλής δικαστικός, πολύγραφος και πολύγλωσσος (Γερμανικά, Ρωσικά, Γαλλικά και Βουλγαρικά).

·       Βασίλειος Παπαδόπουλος Δικηγόρος και βουλευτής στη Βουλγάρικη Βουλή υπερασπιστής των δικαίων των Ελλήνων προσφύγων από τη Βουλγαρία όσον αφορά την αξία των περιουσιών που άφησαν και την αποζημίωσή τους.

·       Ιωάννης Παπαθεοφίλου διερμηνέας του Ελ. Προξενείου στο Βελιγράδι, έπεσε ηρωικά στις 21 Ιούνη 1913  στη μάχη του Κιλκίς ως έφεδρος λοχαγός.

·       Σταύρος Κοσμάς Σαρής εθνικός ευεργέτης.

·       Φίλιππος Νίκογλου ιατρός χειρούργος άξιο τέκνο του αλύτρωτου Ελληνισμού έσωσε τη Θεσσαλονίκη από τα νύχια των Βουλγάρων το 1912.

·       Απόστολος Νίκογλου αδελφός του Φιλίππου ίδρυσε την μεγάλη βιομηχανίας ζυμαρικών, αρτοποιίας και κονσερβοποιίας ΖΑΝΑΕ στη Θεσσαλονίκη.

·       Απόστολος Νικολαΐδης ανεψιός του Φιλίππου, βιομήχανος χαρτοποιίας, πρόεδρος για πολλά χρόνια του ΣΕΓΑΣ και τη ΕΛΠΑ, «πατριάρχης» του Συλλόγου του Παναθηναϊκού.

·       Ασπασία Σκορδέλη κόρη του Βλάσιου Σκορδέλη επιφανής παιδαγωγός.

Και ‘άλλοι που ας μου συγχωρεθεί εάν δεν τους αναφέρω.

Οι φαρμακοποιοί της Στενημάχου

Στην Στενήμαχο  γεννήθηκαν και έζησαν αρκετοί φαρμακοποιοί. Πρώτα θα αναφέρουμε τους αδελφούς Αντωνιάδη: Ο Σωτήριος, μετά τις σπουδές του στις Σχολές Στενημάχου και Φιλιππουπόλεως, εσπούδασε ιατρική εις την Βιέννη και το 1869 εγύρισε στην πατρίδα του, όπου ήσκησε πρώτος αυτός επιστήμων ιατρός το ιατρικό επάγγελμα επί 2 1/2 περίπου χρόνια και συγχρόνως του Φαρμακοποιού, γιατί τότε δεν υπήρχε ακόμα επιστήμων Φαρμακοποιός στην Στενήμαχο. ως Έλλην δε Βουλευτής στην Βουλγαρική Βουλή, αντιπροσώπευε σ' αυτή επί μακρόν τον Ελληνικό πληθυσμό της επαρχίας Φιλ/πόλεως. Κατά το 1885 ετιμήθη από την Ελληνική Κυβέρνηση με τον Αργυρούν Σταυρόν του Σωτήρος. Το 1889, Πρόεδρος ών της Δημογεροντίας Φιλ/πόλεως, ετιμήθη με τον Ταξιάρχη του Φοίνικος από την Ελληνική Κυβέρνηση και το 1913 ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων , του απένειμε τον Σταυρό Ιεροσολύμων. Το έτος αυτό κατέφυγε στην Ελλάδα, εγκατασταθείς στας Αθήνας, όπου και ήσκησε το ιατρικό επάγγελμα επί πολλά χρόνια. Πέθανε το 1927 στο χαλάνδρι, σε ηλικία 86 ετών, αφού έγραψε πολύτιμες ιστορικές σημειώσεις για την πατρίδα του, τις οποίες εδημοσίευσε το Αρχείον Θρακικού Γλωσσικού και Λαογραφικού Θησαυρού στον ΙΒ' τόμο του (σελ. 128 -139).

Ο Δημήτριος Αντωνιάδης, πέμπτος κατά σειρά αδελφός και Φαρμακοποιός στο επάγγελμα, πέθανε πρόωρα στην Σόφια της Βουλγαρίας. Οι αδελφοί Αντωνιάδη αναφέρονται από τον Δάσκαλο Τάσο Μπάσογλου ως αφοι Σωτηριάδη;

Ο φαρμακοποιός και χρηματιστής Αθανάσιος Γ. Λεμονίδης, πτυχιούχος Κωνσταντινουπόλεως του 1882-3. Ο οποίος έδωσε δάνειο το 1902 στην Κοινότητα Βωδινών με την συγκατάθεση του Μητροπολίτη Φιλιππουπόλεως, με το οποίο οι Βωδινιώτες, επανέκτησαν μέσα σε ένα χρόνο μεγαλύτερο και μεγαλοπρεπέστερο το σχολείο τους, που είχε καεί καθώς και υδραγωγείο για τις ανάγκες του χωριού.

Άλλοι δύο φαρμακοποιοί της Στενημάχου ήταν οι Επιτρόπου Β. Δημήτριος 1913-4 και Τζηρίδης -Μπάγκος Αχιλλέας.

 

Συμμετοχή στους εθνικούς αγώνες

Οι Στενημαχιτες, φιλιπάτρηδες και με υψηλό εθνικός φρόνημα, συμμετείχαν σε όλους τους αγώνες του Έθνους. Στην Επανάσταση του 1770 (Ορλωφικά) με τον πρόκριτο Χατζηπρίμο και τον ηγούμενο της μονής Παναγίας Πετρουτζονίτισσας. Στην Επανάσταση του 1821 εκατοντάδες έλαβαν μέρος, όπως οι «Μωραλήδες».

Στην κρητική Επανάσταση 1866-68 πάνω από 100 Στενημαχίτες πήραν μέρος με αρχηγό τον Νικόλαο Λούση και Αθανάσιο Κόντου. (έχω γράψει αναλυτικά σε άλλα αφιερώματα για τηνσυμμετοχή των Θρακών)

 Η προτομή του Φίλιππα Νίκογλου του Στενημαχίτη γιατρού που έσωσε την Θεσσαλονίκη από του Βουλγάρους

  

 Στενημαχίτες Μακεδονομάχοι

Μεγάλη ήταν η συναισθηματική φόρτιση των Ελλήνων της Ανατολικής Ρωμυλίας, όταν άρχισε ο Μακεδονικός Αγώνας.  Οι Στενημαχίτες γίνονταν Μακεδονομάχοι  από το Μακεδονικό Κομιτάτο της Αθήνας κατά την παραμονή τους στην ελληνική πρωτεύουσα, με την οποία η Στενήμαχος διατηρούσε ιδιαίτερους στενούς δεσμούς και δεν στρατολογοΰνταν συστηματικά από το παράρτημα του Μακεδονικού Κομιτάτου στη Φιλιπποΰπολη και το ελληνικό προξενείο της πόλης.  Τα πρόσωπα που φέρονταν ως μέλη του Μακεδονικού Κομιτάτου, είχαν ήδη τεθεί από καιρό στο στόχαστρο της βουλγαρικής επίθεσης.
Ο Δούλάς είχε διαγραφεί από τον ιατρικό σύλλογο λόγω της υπόθεσης του Τατάρτσεφ ενώ ο Κωνσταντινίδης είχε περιέλθει σε δυσμένεια, επειδή τόλμησε να ασκήσει δημόσια κριτική στην πολιτική των Βουλγάρων έναντι των Ελλήνων της Ανατολικής Ρωμυλίας μέσω της εφημερίδας «Αι Ειδήσεις του Αίμον».
Υπήρχαν πολλοί επώνυμοι Στενημαχίτες που συμμετείχαν στον Μακεδονικό Αγώνα, όπως ο Ιωάννης Αβράσογλου, ο Κωνσταντίνος Αβράσογλου, ο Ιωάννης Αράπογλου, ο Γεώργιος Καράμπελας, ο Ανδρέας Μακοΰλης, ο Δημήτριος Νιλής, ο Νικόλαος Τζαβέλλας, ο Θωμάς Τσιρόπουλος και άλλοι επωνυμοι και ανώνυμοι που η γενναιότητά τους εξυμνείται από την Πηνελόπη Δέλτα Στα μυστικά του Βάλτου.
Ο Ιωάννης Αβράσογλου έλαβε μέρος στον πόλεμο του 1879 ως αξιωματικός του πυροβολικού. Τον Δεκέμβριο του 1904 τοποθετήθηκε στη Θεσσαλονίκη ως υπάλληλος του Γενικού Προξενείου. Έναν χρόνο αργότερα ανέλαβε αρχηγός σώματος 50 ανδρών και έδρασε στην περιοχή του Κιλκίς σε αντικατάσταση του Σπυρομίλιου, που είχε τραυματιστεί. Προδόθηκε από τους Βουλγάρους και όλο του το σώμα συνελήφθη από τους Τούρκους, κοντά στο Μελισσοχώρι. Φυλακίστηκε στο Επταπΰργιο Θεσσαλονίκης, απ’ όπου και δραπέτευσε. Ελαβε μέρος στο κίνημα στο Γουδί και το 1912-1913 συμμετείχε στους Βαλκανικούς Πολέμους.
Ο Κωνσταντίνος Αβράσογλου υπήρξε διευθυντής των ελληνικών σχολείων της Γευγελής κατά τη διάρκεια των ετών 1906-1909. 
Ο Ανδρέας Μακούλης, διωκόμενος από τους Βουλγάρους, κατέφυγε στη Μακεδονία με 17 άνδρες και σχημάτισε σώμα που έδρασε από τον Οκτώβριο του 1906 μέχρι τον Ιούλιο του 1907.Περικυκλώθηκε από τον τουρκικό στρατό και φονεύθηκε.

                                      Ο Μακεδονομάχος Ιωάννης Αβράσογλου

Πηγές-βοηθήματα

1.    Η μετανάστευση των Ελλήνων της Βουλγαρίας στην Ελλάδα την περίοδο του μεσοπολέμου. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης-Τμήμα Ιστορίας - ¨Άννα Παναγιωτοπούλου.

2.    Ο Στενήμαχος: Κοσμάς Μυρτίλος Αποστολίδης

3.    Ιδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου

4.    Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών

5.    Βουλγάρικη Ιστοριογραφία-Λαογραφία

6.    Σοβιετική ιστοριογραφία

7.    Η Στενήμαχος και η περιοχή της: Αναστάσιος Μπάσογλου  

(Δημοσιεύτηκε στις εφημερίδες «Ειδήσεις» και «Πρωϊνή» του Κιλκίς)