Η συμμετοχή των Θρακών στην Φιλική Εταιρεία και στην Επανάσταση του 1821

ΘΡΑΚΗ-Ιστορία, Λαογραφία, Μουσική, ήθη και έθιμα

Συμμετοχή των Θρακών στην Φιλική Εταιρεία

και στην Επανάσταση του 1821

(Δημοσιεύθηκε στις εφημερίδες του Κιλκίς «Πρωινή» στις 24-3-2015 και «Ειδήσεις» στις 25-3-2015)

Η Θράκη ήταν πολύ κοντά στην πρωτεύουσα του οθωμανικού κράτους, την Κωνσταντινούπολη. Η μικρή απόσταση, η συγκέντρωση πολυάριθμου στρατού για λόγους στρατιωτικούς και πολιτικούς έδινε τη δυνατότητα στον δυνάστη να αντιμετωπίσει πολύ γρήγορα και άμεσα οποιαδήποτε επαναστατική κίνηση και δεν ήταν καθόλου εύκολο να τελεσφορήσει στη Θράκη ένα επαναστατικό κίνημα, όπως έγινε σε άλλες περιοχές της Ελλάδας και λόγω της ομαλή διαμόρφωσης του εδάφους που δεν παρείχε δυνατότητα ανάπτυξης κλεφτοπολέμου και διαφυγής στα βουνά, όπως γινόταν στις απάτητες βουνοκορφές της νότιας Ελλάδας. Εξ άλλου εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της τουρκικοί πληθυσμοί για δημογραφική πολιτική και εθνολογική αλλοίωση του πληθυσμού, γιατί έπρεπε δημογραφικά να υπάρχει, για λόγους ασφάλειας, πιο συμπαγής τουρκικός πληθυσμός.

Παρ’ όλα αυτά οι Έλληνες της Θράκης από τα πρώτα χρόνια της σκλαβιάς είχαν αρχίσει να προετοιμάζονται πνευματικά και ψυχικά για την διεκδίκηση του δικαιώματος της ελευθερίας. Δημιουργήθηκαν εστίες απ’ όπου αναδείχθηκαν πνευματικές προσωπικότητας και άξιοι λειτουργοί της Εκκλησίας και της Εθνικής μας παιδείας που στήριξαν και καλλιέργησαν την Εθνική ιδέα και ενέπνευσαν την ηρωική απόφαση του αγώνα και της θυσίας. Η συμβολή και η προσφορά της Θράκης στην αφύπνιση της εθνικής συνείδησης  όλων των Ελλήνων για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού είναι τεράστια.

Η Θράκη, λόγω της γειτνίασής της με την Κωνσταντινούπολη, το κέντρο της βυζαντινής αυτοκρατορίας, είχε πνευματική άνθηση και ανάπτυξη μεγάλη, μεγαλύτερη από άλλες περιοχές της Ελλάδας. Μεγάλες μορφές πνευματικές έφυγαν από τη Θράκη, όταν αυτή έπεσε στα χέρια του Τούρκου κατακτητή και πήγαν στη Δύση, μεταφέροντας εκεί είτε τον πνευματικό πλούτο της γνώσης, όπως ο Γεώργιος Γενάδιος διδάσκαλος του Γένους στην Επανάσταση του 1821 που γεννήθηκε στη Σηλυβρία Ανατολικής Θράκης και ο Θεόκλητος Πολυείδης, Αρχιμανδρίτης από την Αδριανούπολη, που ήταν από τους πρώτους που ονειροπόλησε την Ανάσταση του Γένους και ήταν επικριτής της ραγιάδικης αντίληψης και πρωτεργάτης της αφύπνισης. Άνθρωπος με μεγάλη μόρφωση, φύση ενθουσιώδη και ποιητική, περιηγήθηκε την Ευρώπη 70 χρόνια πριν από το Ρήγα Φεραίο και ενημέρωσε τους λαούς για το Ελληνικό ζήτημα καλλιεργώντας το επαναστατικό και φιλελληνικό πνεύμα. Στο πολυθρύλητο βιβλίο του ο «Αγαθάγγελος» με τους περίφημους χρησμούς, προέλεγε τη μελλοντική απελευθέρωση του σκλαβωμένου Γένους. Τα λόγια των χρησμών του ήταν θούριο σάλπισμα της Ελευθερίας. Αυτές τις προφητείες μοίραζε αργότερα ο Ρήγας Φεραίος με τον εμπνευσμένο θούριο του.

Συμμετοχή των Θρακών στην Φιλική Εταιρεία

Στα 1814 ιδρύεται στην Οδησσό η Φιλική εταιρία από τους Ξάνθο, Σκουφά και Τσακάλωφ. Κατά την έκφραση του Ιωάννη Φιλήμωνα " Αν οι έλληνες έμποροι της Δύσης εκυοφόρησαν την επανάσταση του '21 και Έλληνες έμποροι της Οδησσού την γέννησαν, οι Έλληνες της Θράκης την εθήλασαν".

Το τέταρτο στην ιεραρχία μέλος της ήταν ο Θρακιώτης Αντώνιος Κομιζόπουλος από την Φιλιππούπολη, έμπορος στη Μόσχα, τον οποίο ο Εμμανουήλ Ξάνθος στα απομνημονεύματά του τον χαρακτηρίζει «Χρηστοήθη και Έντιμον» Ο Κομιζόπουλος σε όλη τη διάρκεια του αγώνα συνέβαλε υλικά και ηθικά. Απόδειξη, του ότι ήταν τέταρτο μέλος στη Φιλική Εταιρεία, αποτελούν τα συνθηματικά τον στοιχεία Α.Ε. (Α.Β. του Τσακάλωφ, Α.Γ. του Σκουφά, και Α.Δ. του Ξάνθου). Το σπίτι του σώζεται μέχρι σήμερα στην Φιλιππούπολη και αποτελεί εθνογραφικό μουσείο. Ακόμη μέλη της Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό ήταν οι Θράκες που είχαν τις εμπορικές τους επιχειρήσεις στην Οδησσό Αλέξανδρος, Κυριάκος και Σταμάτιος Κούμπαρης, ο Κων/νος Ξενοκράτης, ο Χατζή-Γεώργιος Δημητρίου κ.ά..

Ο Γρηγόριος Μαρασλής

Στα βασικά στελέχη της Φιλικής εταιρίας συγκαταλέγεται και ο μεγαλέμπορος της Φιλιππούπολης Γρηγόριος Μαρασλής, Δήμαρχος Οδησσού και εθνικός ευεργέτης, στο σπίτι του οποίου ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρεία και πραγματοποιούνταν οι συσκέψεις των μυημένων μελών της. (Σήμερα είναι Μουσείο Φιλικής Εταιρείας). Η Φιλική Εταιρεία απλώνει τα δίχτυα της σε όλη τη Θράκη. Συμμετέχουν μαζικά οι Θρακιώτες στη μυστική οργάνωση. Από τα βασικά στελέχη της Φιλικής Εταιρείας δίνεται βαρύτητα στην οργάνωση στην Κωνσταντινούπολη και την Αδριανούπολη που γίνονται τα κέντρα των Φιλικών. Μεταξύ των σπουδαιότερων Φιλικών της Αδριανούπολης είναι οι Σωτήριος Κώκιας, Δημήτριος Χατζηστάνου και

  Δημήτριος Λέντζογλου.  Στην Αδριανούπολη οι συνεδριάσεις των Φιλικών γίνονταν στο σπίτι του Αμιρά κοντά στη Μητρόπολη.

Ο Ιωάννης Φιλήμων στο "Δοκίμιο παρά της Φιλικής Εταιρείας ", καταγράφει τους παρακάτω Θρακιώτες, όπως καταχωρήθηκαν στα "Θρακικά παρ. του Γ' τόμου:
7. Αθανασίου Θεόδωρος από Φιλιππούπολη, κατήχθηκε το 1820, 29. Ανώνυμος από Φιλιππούπολη, κατήχθηκε το 1820,
45. Αυξεντιάδης Αναγνώστης από Μεσημβρία, το 1820, 54. Κέλκος Αδαμάντιος από Βουλγαρία, το 1817,
78. Γεβίδης Γεώργιος από Μαρώνεια, το 1819, 89. Γκίκας Παρασκευάς από Αίνο, το 1821, 133. Ελευθερίου Ιωάννης από Βάρνα, το 1820,
168. Ιωαννίκιος ιεροδιάκονος (αργότερα Μητροπολίτης) από Γιμουρτζίνα (Κομοτηνή), το 1819,
237. Κομνηνός Αναστάσιος από Μεσημβρία, το 1819, 252. Κουμπάρης Σταμάτιος από Μεσημβρία, το 1819, 253. Κουμπάρης Αλέξιος Δ. από Μεσημβρία, το 1820 254. Κουμπάρης Κυριάκος από Μεσημβρία, το 1818,
255. Κουμπάρης Παναγιώτης Λαμ. από Μεσημβρία, το 1820,
279. Κώκιας Χ. Σωτήρης από Αδριανούπολη, κατήχθηκε το 1821, 281. Κωνσταντινίδης, από Σωζόπολη, το 1821,
286. Κώνστας Δημήτριος, από Αγχίαλο, το 1820,
305. Λέτζογλους Δημήτριος, από Αδριανούπολη, το 1821, 339. Μαρκέλος Λάσκαρης Παπά, από Μάδυτο, το 1819,
407. Νέστορος Ζαφείριος, από Αγχίαλο, το 1821,
4Π8. Νέστωρ Κωνσταντίνος, από Αγχίαλο, το 1821,
411. Νίκογλους Ιωάννης Παπά, από Φιλ/λη, το 1821,
412. Νίκογλους Κωνσταντίνος Παπά, από Φιλ/λη, τπ 1821,
415. Νικολάου Παραιτκενάς, από Βάρνα, το 1821,
416. Νικολάου Κριονάς Παπά, από Λουλέ Μπουργάζ, το 1819,
437. Παλαιολόγος Αντώνιος, από Αγχίαλο, το 1821,
438. Παλαιολόγος Παύλος, από Αγχίαλο, το 1821,
521. Ποργιάτης Θ. Αθανάσιος, από Σέλιμνο, το 1819,
554. Σγουρός Γεώργος, από Αγχίαλο, το 1821,
653. Φραντζεσκασάρωφ Λουκάς, από Αίνο, το 1821,
672. Χατζηϊωάννου Αναστάσιος, από Αγαθούπολη, το 1821,
677. Χατζηστάνου Δημήτριος Ν., από Αδριανούπολη, το 1819,
Από τους 700 που καταγράφει ο Ιωάννης Φιλήμων, οι 31 είναι Θράκες.

Από άλλες πηγές πληροφορούμαστε τους παρακάτω:
Χατζή-Αντώνη Βισβίζη, από Αίνο.

Δόμνα Βιζβίζη από Αίνο

Κομιζοπούλο Αντώνιο, (που προαναφέραμε)
Παπαδόπουλο Κάρπο, από Αίνο Μαλαξό Μακάριο, από Αγχίαλο, (2)

 Λεοντίδη Λέων, από Κωνσταντινούπολη, και
Γεώργιο Αινιάνα,
Παυλίδη, από Αδριανούπολη,
Κομιζόπουλο Γεώργιο, από Φιλιππούπολη, κατηχήθηκε το 1818,
Χατζησλάνογλου Ν. και
Χατζηγιώργη Δημητρίου, από περιοχές του Έβρου
Καράμπελια ή Μπελιά Θανάση.

Στρατής Σκόρδος

Μητροπολίτης Δωρόθεος Πρώιος

Αμυράς από Αδριανούπολη

Γιοβάνης Κουιμτζόγλου

Νικόλαος Χατζή-Ασλάνογλου

Δημήτριος Χατζηγεώργης

Να αναφέρουμε μερικές Θρακικές πόλεις από τις οποίες καταγόταν Θρακιώτες Φιλικοί : Κωνσταντινούπολη, Αίνος, Φιλιππούπολη, Μεσημβρία, Μαρώνεια, Βάρνα, Αγχίαλο, Αδριανούπολη, Μάδυτος, Πύργος και πολλές άλλες. Θα κλείσω αυτή τη μικρή αναφορά για τη συμβολή των Θρακών στη Φιλική Εταιρία, μνημονεύοντας το γεγονός της ¨Θρακικής Αγίας Λαύρας¨. Έτσι, όπως ο Μητροπολίτη Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλόγησε τα όπλα της επαναστάσεως στην Πελοπόννησο, κατά τον ίδιο τρόπο ο Μητροπολίτης Σωζοπόλεως Παΐσιος στις 17 Απριλίου 1821 όρκισε τους επαναστάτες Θρακιώτες και ευλόγησε τα όπλα τους εκεί όπου βρίσκεται ο ναός του Αγίου Ζωσίμου. Γενικά πάνω από το 1/10 του συνόλου των επώνυμων Φιλικών ήταν Θράκες. Με μεγάλη προσφορά για την πραγμάτωση του εθνικού σκοπού.

Συμμετοχή των Θρακών στον «Ιερό Λόχο» του Υψηλάντη

Η 25η Μαρτίου 1821 θεωρείται ως μέρα έναρξης της Ελληνικής Επανάστασης, είναι η μέρα ύψωσης της Ελληνικής σημαίας στην Αγία Λαύρα. Στην πραγματικότητα όμως, η Επανάσταση αρχίζει πολύ νωρίτερα, τη μέρα που o Υψηλάντης πέρασε τον ποταμό Προύθο, το σύνορο μεταξύ της Pωσίας και των παραδουνάβιων ηγεμονιών (Mολδαβία και Bλαχία), περνώντας από τη Βεσσαραβία και τη Μολδαβία, έφτασε στο Ιάσιο, απ όπου έστειλε τη γνωστή προκήρυξή του: "Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος" σε όλους τους έλληνες. Η μέρα αυτή ήταν η 22η Φεβρουαρίου 1821.
Βέβαια το κίνημα τον Υψηλάντη είχε άσχημο τέλος, όμως οι επιπτώσεις του για την έκβαση τον αγώνα ήταν καθοριστικές.
Πολλοί ήταν οι Θρακιώτες που κατετάγησαν στον "Ιερό Λόχο" του. Οι ίδιοι οι Υψηλάντες στα "Αφιερωτικά” τους προς την Φιλική Εταιρεία έγγραφα, δηλώνουν πατρίδα τους την Κωνσταντινούπολη, που ανήκει στη Θράκη.

Ο επενδύτης της στολής του Ιερολοχίτη Κ. Ξενοκράτη

Οι αδελφοί Ξ ε ν ο κ ρ ά τ η , Κωνσταντίνος και Πασχάλης, γεννήθηκαν στο Σαμμάκοβο των Σαράντα Εκκλησιών, στα τέλη τον 18ου αιώνα, από πολύ φτωχή οικογένεια. Λίγο αργότερα μετανάστευσαν στη Ρουμανία. Ο Κωνσταντίνος και o Πασχάλης κατατάχτηκαν στον Ιερό Λόχο

Οι αδελφοί Ξ ε ν ο κ ρ ά τ η , Κωνσταντίνος και Πασχάλης, γεννήθηκαν στο Σαμμάκοβο των Σαράντα Εκκλησιών, στα τέλη τον 18ου αιώνα, από πολύ φτωχή οικογένεια. Λίγο αργότερα μετανάστευσαν στη Ρουμανία. Ο Κωνσταντίνος και o Πασχάλης κατατάχτηκαν στον Ιερό Λόχο του Αλέξανδρου Υψηλάντη και πολέμησαν το 1821, στο Σκουλένι

και στο Δραγατσάνι, όπου ο Πασχάλης έπεσε μαχόμενος. Ο Κωνσταντίνος ήταν από τους λίγους που γλίτωσαν. Στα χρόνια που ακολούθησαν, ασχολήθηκε με τη γεωργία και δημιούργησε μεγάλη περιουσία στο Βουκουρέστι. Μαζί με τον άλλο αδερφό τον (Θεόδωρο) ξόδεψαν τη μεγάλη τους περιουσία για φιλανθρωπικά και κοινωφελή έργα. Το σπίτι τους στο Βουκουρέστι έγινε νοσοκομείο της ομογένειας και με έξοδά τους λειτούργησαν σχολεία στο Σαμμάκοβο και τη Βιζύη, παρθεναγωγείο στο Μεσολόγγι, η Θεολογική Σχολή της Χάλκης και άλλα πολλά.
Στο Εθνολογικό Μουσείο της Αθήνας (Παλιά Βουλή), εκτίθενται τα μοναδικά αντικείμενα που υπάρχουν από τον Ιερό Λόχου και ανήκουν στον Κωνσταντίνο Ξενοκράτη. Κάθε 25η Μαρτίου φορούσε με περηφάνια τη στολή του, η οποία μετά το Θάνατο τον, το 1876, χαρίστηκε στο Έθνος από την οικογένειά του.
Ένας άλλος ηρωικός οπλαρχηγός, που πήρε μέρος στους αγώνες της Μολδοβλαχίας, ήταν ο Αθανάσιος Μ π ε λ ι ά ς ή Κ α ρ ά μ π ε λ ι α ς , που γεννήθηκε στην Κορνοφωλιά τον Έβρου γύρω στα 1795. Το όνομα του μαρτυρά τα προβλήματα που δημιουργούσε στους Τούρκους (=μαύρος μπελιάς). Γνωστός ως καπετάν Θανάσης ήταν αρχηγός αντάρτικου τμήματος στο βουνό Γκίμπρενα της επαρχίας Σουφλίου και μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία το 1818. Μετά από συνεννοήσεις βρέθηκε στη Μολδοβλαχίας δίπλα στον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Εκεί πολέμησε πριν εκδηλωθεί η επανάσταση στη Νότια Ελλάδα. Μετά την αποτυχία του κινήματος, ο Καραμπελιάς στο δρόμο για την επαναστατημένη Ελλάδα, έπεσε σε ενέδρα και τραυματισμένος πιάστηκε αιχμάλωτος στη Ροδόπη. Σιδεροδεμένος οδηγήθηκε στην Αδριανούπολη όπου και κρεμάστηκε. Για τους Θρακιώτες έγινε Θρύλος. Ο χαμός τον έγινε τραγούδι.
Μαζί την αναφέρεται ότι πολέμησε και ο Γιάννης Κ α ρ α γ ι ά ν ν η ς , από το χωριό Σαχίνκιοϊ Μαλγάρων της Ανατολικής Θράκης, και λέγεται ότι και οι δυο οδήγησαν από περιοχές της Θράκης 1500 πολεμιστές στη Μολδοβλαχία. Εκεί αγωνίστηκε ο συγχωριανός του Καραμπελιά, Γ ι α ν ν α κ ο ύ δ η ς , ο οποίος γλίτωσε και μετά, αφού πολέμησε στη Νότια Ελλάδα, γύρισε στην Κορνοφωλιά του Έβρου. Οι Θρακιώτες τον ονόμασαν Καρακατσιάνη, γιατί φορούσε σαρακατσάνικα ρούχα.
Ένας Αδριανουπολίτης από τους πολλούς, που αγωνίστηκαν με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και έπεσε ένδοξα τον Ιούνιο τον 1821 στο Δραγατσάνι, ήταν ο Κωνσταντίνος Τριτζόπουλης, σύζυγος της καπετάνισσας Άννας Λαούπη Τριτζοπούλον.
Ο Γεώργιος Μαμέλης στη διάλεξή του: " Η προσφορά των Θρακών εις την Επανάσταση του 1821", σημειώνει: " μια άλλη ομάδα επαναστατών από το Ορτάκιοi Αδριανουπόλεως που το όνομα του αρχηγού της μιας μένει άγνωστο, διασχίζει τα εδάφη της σημερινής Βουλγαρίας, φτάνει στη Μολδαβία και ενισχύει με το στρατό του Υψηλάντη. Παίρνει μέρος στον αγώνα και μετά την αποτυχία της επανάστασης της ηγεμονίες ξεκινά από κει, διασχίζει τη Βαλκανική και. πολεμώντας όπως οι Μύριοι του Ξενοφώντα φτάνει στην Ελλάδα και αγωνίζεται πλάι στους Ρουμελιώτες... " Τελευταία θ' αναφέρουμε σε μια ηρωική οικογένεια, από τη Βύσσα τον Έβρου, της οποίας όλοι οι άντρες πολέμησαν στη Μολδοβλαχία. Πρόκειται για το σοι του Γιώργη Παπά ή Κιχραγιώργου, τα αδέλφια του: Δημήτρη, Μιχάλη, Μανόλη, Σταύρο, Πασχάλη και το γιο του. Ο Κυχραγιώργου πήρε μέρος σε ολόκληρη την εκστρατεία και διακρίθηκε στις μάχες του Γαλάζιου και του Σκουλενίου. Στην τελευταία μάχη, αφού έχασε και τους πέντε αδερφούς του, τραυματίστηκε ο ίδιος βαριά και μεταφέρθηκε μισοπεθαμένος στο Ρώσσικο έδαφος, παρόλο που ζήτησε να πεθάνει κοντά στα αδέρφια του. Διασώθηκε και εγκαταστάθηκε στο Κισνοβιο. Το 1823 μαζί με άλλους Έλληνες, ανέπτυξε μεγάλη δραστηριότητα για τη δημιουργία εκστρατευτικού σώματος που θα ξεσήκωνε τη Βόρεια Θράκη. Επειδή προδόθηκε στις Ρωσσικές Αρχές, με το εθελοντικό σώμα του έφυγε και, αφού διέσχισε την Τουρκία, έφτασε στην Ελλάδα και πολέμησε με τον Μαυροκορδάτο στο Μεσολόγγι, με το γενναίο Κολοκοτρώνη στη Δραμπάλα, με τον Καραϊσκάκη στο Χαϊδάρι, Αράχοβα κ.ά. Μετά την απελευθέρωση δεν αμείφθηκε. Έζησε ως ρακοπώλης στην Αθήνα και πέθανε το 1854 από χολέρα.

Ένοπλες εξεγέρσεις στη Θράκη κατά την επανάσταση του 1821

 Τα επαναστατικά κινήματα στη Θράκη. Μετά την έκρηξη της επανάστασης του 1821, διαδέχονται το ένα μετά το άλλο.

Στη Σωζόπολη, στις 17 Απριλίου 1821 ο Μητροπολίτης Παίσιος Πρικαίος κήρυξε ένοπλη εξέγερση του Ελληνισμού της περιοχής, κάτω από την αυστηρή επαγρύπνηση των Τουρκικών αρχών και τη γενική κινητοποίηση των Οθωμανικών δυνάμεων δίνοντας τη μάχη για ζωή και θάνατο. Στις 25 Απριλίου η Σωζόπολη έπεσε. Οι πρόκριτοι και ο Μητροπολίτης κρεμάστηκαν στην πλατεία. Μετά την κατάπνιξη τον κινήματος, όσοι γλίτωσαν, κατέβηκαν στη Νότια Ελλάδα για να συνεχίσουν τον Αγώνα.

Στην Καλλίπολη. Η κυριότερη πληροφορία για την εξέγερση αυτή προέρχεται από Τουρκικές πηγές, συγκεκριμένα από ένα έγγραφο του Μπαϊράμ Πασά προς τον Καδή (ιεροδικαστή) της Βέροιας, στο οποίο μεταξύ άλλων, αναφέρονται: "... αναχώρησα εκ Μικράς Ασίας μετά πολλών στρατευμάτων, κατευθυνόμενος εις Λάρισαν και εκείθεν εις Πελοποννήσον, εως είναι δε γνωστόν, διεπεραιώθην δια του περάσματος του Τσαρδάκ εις Ρούμελην. Επειδή όμως οι ραγιάδες των πέριξ του κόλπου του Σάρρου έδει να επαναφερθούν εις την τάξιν, κατ' ανάγκην εχρονοτρϊβησα επί αρκετάς ημέρας εκεί."Τα χωριά του κόλπου του Σάρρου που ξεσηκώθηκαν ήταν: Πλαγιάρι, Εξαμίλλι, Νεοχώρι, Μεγαρίσι , Καρατσαλή, Καρατζά-Χαλήλ, Σαζλή-Ντερέ, ΑλτίνΤας, Κεσσάνη, Μάλγαρα και Χαριούπολη.

Στο Σαλτικιοι (Λάβαρα Έβρου ) Τριακόσιοι περίπου κάτοικοι και μια Ελληνική ομάδα αιφνιδίασαν και διέλυσαν Τουρκική στρατιωτική μονάδα. Η μανία των Τούρκων ξεσπά εναντίον του κλήρου. Οι απαγχονισμοί των Μητροπολιτών, Τιρνόβου Ιωνιικίου, Δωρόθεου Πρωιου Αδριανουπόλεως, Δέρκων Γρηγορίου, Θεσσαλονίκης Ιωσήφ, Μυριοφύτου-Γάνου και Χώρας Νεόφυτου, Αγχιάλου Ευγενίου Καραβία, Μεσημβρίας Ιωσήφ Λεφάκη στις αρχές Ιουνίου του 1821 συγκλονίζουν τους επαναστατημένους Έλληνες.

«Πρωταθλητής» μεταξύ των κληρικών, εις τον υπέρ της Πίστεως και Πατρίδος μαρτύριον, ο Αδριανουπολίτης πρώην Οικουμενικός Πατριάρχης Κύριλλος ο ΣΤ!. Αρνήθηκε να υπογράψει τη διακήρυξη της αποκήρυξης της Ελληνικής Επανάστασης. Συνελήφθη μαζί με άλλους 32 εξέχοντες Αδριανουπολίτες, κακοποιήθηκε απάνθρωπα από τον μαινόμενο τουρκικό όχλο και απαγχονίστηκε την Κυριακή του Θωμά στα κάγκελα του παραθύρου της Μητρόπολης.

Η Σαμοθράκη είχε μυηθεί και αυτή στη Φιλική Εταιρία και παρά τις δυσμενείς συνθήκες απομονωμένου νησιού, οι Σαμοθρακίτες μπήκαν στον ιερό αγώνα. Τον πολυάριθμο τουρκικό στρατό που αποβιβάστηκε στο νησί, δεν μπόρεσαν να τον σταματήσουν με τα λιγοστά όπλα και πολεμοφόδια που διέθεταν οι κάτοικοι παρά την πολύωρη και πεισματώδη μάχη. Οι Τούρκοι λεηλάτησαν σπίτια και εκκλησίες. Από τους βανδαλισμούς έμεινε ένα σκισμένο Ιερό Ευαγγέλιο που βρίσκεται στο Εθνολογικό μουσείο με την επιγραφή «Ιερό Ευαγγέλιο της νήσου Σαμοθράκης, σχισθέν δια τουρκικού ξίφους κατά την επανάστασιν του 1821» Τους κατοίκους που κρύφτηκαν στα δάση, τους έφεραν πίσω με δόλο, ότι θα τους έδιναν αμνηστία. Την 1η Σεπτεμβρίου τους συγκέντρωσαν στην πλατεία και τους άρρενες, περίπου 700 τους κατέσφαξαν αφήνοντας τα κεφάλια τους να κυλούν στον κατηφορικό δρόμο στη θέση «Εφκάς» τα δε γυναικόπαιδα τα πούλησαν στα σκλαβοπάζαρα ενώ άλλους τους κρέμασαν από τα ξάρτια των καραβιών του Καρά Αλή..” Μεταξύ άλλων είναι και οι πέντε Νεομάρτυρες της Σαμοθράκης, Γεώργιος, Εμμανουήλ, Θεόδωρος, Γεώργιος, και Μιχαήλ που βασανίστηκαν ανελέητα για του Χριστού την Πίστη την Αγία.

Ο Μητροπολίτης Μαρώνειας Κωνσταντίνος, ακολουθούμενος από αρκετούς Θράκες πολεμιστές από τη Μαρώνεια και τη Μάκρη, έφτασε στο Άγιο Όρος και ευλόγησε τα όπλα της επανάστασης που κήρυξε ο Σερραίος Εμμανουήλ Παπάς το Μάιο του 1821 στις Καρυές του Αγίου ΄Ορους.

Οι Θράκες στους αγώνες στην υπόλοιπη Ελλάδα

Οι Θράκες, μετά την συντριβή των κινημάτων στην περιοχή τους κατέβηκαν στην κυρίως Ελλάδα και συνέχισαν τον αγώνα. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει για την Αίνο την φημισμένης αυτή από την εποχή του Ομήρου παραλιακή πόλη της Θράκης στο Δέλτα του Έβρου, της οποίας η θαλάσσια ακμή μαρτυρείται από τον 5ο αιώνα, υπήρξε πολύ μεγάλη στην Επανάσταση. Εξίσου μεγάλη, γενναία και σημαντική όσο και η προσφορά των νησιών της Ύδρας, Σπετσών και Ψαρών, γράφει ο ιστορικός. Τα 300 περίπου ιστιοφόρα της, διαφόρων μεγεθών, έπλεαν μέχρι τη Φιλιππούπολη στον πλωτό τότε Έβρο που αποτελούσε δε τη μοναδική διέξοδο της Θράκης προς το Αιγαίο μια και τα άλλα λιμάνια είχαν αποκλειστεί από τα εχθρικά πλοία και εμπόδιζε τα όσα τουρκικά καράβια προσπαθούσαν να μπουν στο Αιγαίο από τα στενά του Ελλησπόντου.

Η έναρξη πρώτα και η ενίσχυση μετά της Επανάστασης, έγινε κυρίως με Αινίτικα πλοία. Σώζεται κατάλογος με τα ονόματα 73 πολεμιστών από την Αίνο που έπεσαν ηρωικά σε διάφορες μάχες, αλλά οι ιστορικοί δεν τους αφιέρωσαν ούτε λίγες γραμμές στο μεγάλο βιβλίο της ιστορίας για να τους γνωρίσουν τα ελληνόπαιδα

Ι) Χατζή-Φραντζής Κούταβος. Αινίτης, καπετάνιος πλοίου. Το 1822 ορίστηκε από τον Στρατοπεδάρχη των Θηβών να πάρει μέρος στον αποκλεισμό του κάστρου της Ευρίπου. Την 20 Ιουνίου 1822 στάλθηκε στον Υπουργό Εσωτερικών και πολέμου για να εφοδιαστεί με πολεμοφόδια. Έλαβε, επίσης, μέρος σε πολλές άλλες απόστολές. Τον Οκτώβριο του 1822, τον φυλάκισαν οι Αρεοπαγίτες γιατί τον θεώρησαν φίλο των αντιπάλων του Οδυσσέα. Το 1827 σε έγγραφο τον αναφέρει ότι εκτός από το πλοίο που βύθισε ο γιος του, Μαργαρίτης, οι εχθροί τον πήραν άλλα δύο καράβια στην Αίνο και όλη την περιουσία τον. Η γυναίκα του και τ’ άλλα παιδιά του αιχμαλωτίστηκαν. Ήταν πατριώτης τίμιος και ευθύς αλλά τελείως αγράμματος.

2) Μαργαρίτης Κούταβος, γιος τον Χατζή-Φραντζή. Το 1820 μετέφερε τον αγωνιστή Κασομούλη στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Εκεί οι αδελφοί Τοσίτσα τον έδωσαν το 1/4 των πλοίων "Αλκιβιάδης”. Το 1821 ορίστηκε φύλακας της πολιορκίας τον κάστρου της Ευρίπου. Με τον πατέρα τον και τους συγγενείς τον πήραν μέρος στις πολλές μάχες, και ιδίως σε ναυμαχίες, με το μπρίκι των, 12 κανονιών, το ''Ποσειδών”. Το 1822 πήρε μέρος στην εκστρατεία τον Ολύμπου και τον ίδιο πάλι χρόνο μετέφερε άμαχους από τη Χίο στα Ψαρά, μετά την ολοκληρωτική καταστροφή της. Με 57 άντρες και το πλοίο τον πολέμησε, όπως αναφέρθηκε, στην Εύριπο. Κατά την εισβολή τον Δράμαλη στην Πελοπόννησο, μετέφερε πολλούς στα νησιά. Τον Οκτώβρη τον 1822, οι Αρεοπαγίτες φυλάκισαν τον πατέρα του και κατάσχουν το πλοίο τους, γιατί τους θεώρησαν φίλους των αντιπάλων τον Οδυσσέα. Μετά από αυτά, το 1823, τον παραδόθηκε το πλοίο γυμνό. Αργότερα, τον Ιούνιο, μπροστά στον κίνδυνο, τον επιστρέφουν και τα κανόνια.

Παίρνει μέρος με το Γιάννη Καραβέλλα στη β' πολιορκία της Εύβοιας και προσπαθεί να εμποδίσει τα εχθρικά πλοία. Στις 22-4-1824, βυθίζει το πλοίο τον, για να μην περιέλθει στον εχθρό και σώζεται με τους ναύτες τον στα παράλια τον Ταλαντίου.

Είχε τρεις θυγατέρες κι ένα γιο. Πέθανε το 1865. Είχε συναγωνιστή και τον ξάδελφο του, Κωνσταντίνο Κούταβο (2α), ο οποίος κατά τα έτη 1829-1830, διετέλεσε και γραφεύς της Γραμματείας Εκτελεστικής Επιτροπείας.

3) Καραβέλης Γιάννης (ή Καράβελας), ιδιοκτήτης του " Άγιος Συμεών ". Με 30 άντρες, το 1822, πήρε μέρος στην πολιορκία της Καρύστου και στον κόλπο της Ευρίπου, από το Μάιο τον 22 ως τον Ιανουάριο τον 23, με 35 ναύτες και το πυρπολικό "Αγαμέμνων". Πήρε επίσης μέρος στις επιχειρήσεις της Τριπολιτσάς και της Τζιάς (Κέας).

4) Αντώνιος Χατζή-Βισβιζης. Πλούσιος, φιλικός και εφοπλιστής. Το 1808 παντρεύτηκε τη Δόμνα. Με το μπρίκι τον, την "Καλομοίρα", με 16 κανόνια, 140 ναύτες και ειδική αίθουσα όπου γίνονταν συνεδριάσεις τον Άρειον Πάγου και των Συμβουλίων, παρουσία τον Ανδρούτσου και τον Νικηταρά, το Μάη τον 1821, βοήθησε τους κατοίκους της Κασσάνδρας. Το Δεκέμβριο, σώζει στο Άγιο 'Όρος τον εγκατελιφθέντα Εμμανονήλ Παππά, ο οποίος πέθανε στον πλου και μετακομίστηκε στην 'Υδρα. Από κει πηγαίνει στο Βόλο, το Τρικέρι και στον Ευβοϊκο κόλπο. Οδηγώντας 30 ιστιοφόρα βοήθησε στην εκστρατεία της Ανατολικής Θράκης. Στις αρχές τον 1822 βοήθησε στη Στυλίδα και στον Άγιο Μαρίνο. Μετέφερε τον Οδυσσέα, οπλαρχηγούς και Αρεοπαγίτες. Όταν οι Έλληνες κινδύνευαν να απωθηθούν στη θάλασσα, έστειλε σε βοήθεια βάρκα με 12 πυροβολητές και 2 κανονια και ο ίδιος κανονιοβολούσε από το πλοίο. Νικήθηκαν οι Τούρκοι, πέθανε όμως και ο ίδιος από συμφόρηση (αιμορραγία), ή δολοφονήθηκε λόγω των ερίδων μεταξύ Αρεοπαγιτών και Οδυσσέα. Η σύζυγος τον, η Δόμνα, έκρινε το νεκρό στο σκάφος και συνέχισε τον αγώνα.

5) Δόμνα Χατζή-Βισβιζαινα. Γεννήθηκε στα 1783. Πάντα δίπλα στον Αντώνη, τον άντρα της, και μετά το χαμό τον καπετάνισσα. Εφάμιλλη της Μαντώς Μαυρογένους και της Μπουμπουλίνας. Για μια τριετία ξόδευε από τα δικά της χρήματα για να συντηρεί τους 140 ναύτες της. Όταν το πλοίο αχρηστεύτηκε, το χάρισε στο Ελληνικό κράτος και χρησιμοποιήθηκε ως πυρπολικό το 1824, από τον Πιπίνο, για το κάψιμο της Τουρκικής φρεγάτας "Χαζνέ Γκεμισί ".

Χήρεψε στις 21 Ιουλίου 1822 και είχε 5 παιδιά, 3 αγόρια και 2 κορίτσια. Με τον Καπετάν Σταυρή, συνέχισε το έργο του άντρα της.

6) Ελευθέριος Παλαιός. Με το μπρίκι του " Μιχαήλ Αρχάγγελος " μετέφερε στρατιώτες στην εκστρατεία της Χίου το 1821.

Τιμήθηκαν οι Θρακιώτες που αγωνίστηκαν και έπεσαν στην Πολιορκία του Μεσολογγίου.

7) Κάρπος Παπαδόπουλος. Γεννήθηκε, όπως λεει ο ίδιος, στην Αδριανούπολη (και όχι στην Αίνο) το 1785. Ήταν και λόγιος και έγραψε αρκετά συγγράμματα Από το 1822-24 πολέμησε δίπλα στον Οδυσσέα Ανδρούτσο και αγωνίστηκε ως υποπλοίαρχος στον Εύριπο και άλλον. Έλαβε, επίσης, μέρος με τον Υψηλάντη και το Μαυρομιχάλη στη μάχη των Μήλων. Το 1830 ορίστηκε φρούραρχος τον Παλαμηδίου και αργότερα της Ακροκορίνθου. Έφτασε ως το βαθμό τον αντισυνταγματάρχη. Ακόμα, πήρε μέρος στις μάχες της Καρύστου, του Πειραιά, καθώς και στη δεύτερη εκστρατεία της Χίου.

8) Σαράντος Παπίνης, Αινίτης. Με τη σακολέβα τον "Παναγία' χωρητικότητας 250 κιλών, δηλ. έξι τόνων, με 5 ναύτες και μερικά όπλα, βοήθησε στον αγώνα, όπως φαίνεται από έγγραφο τον 1827.

9) Καπετάν Γεώργιος Χουλιάρος. Από την Αίνο κι αυτός, βρέθηκε το 1821, κυβερνήτης του "βριγαντίνου" του, "Άγιος Νικόλαος", στην 'Υδρα, για να βοηθήσει στον αγώνα.

10) Γρηγόριος Κομνηνός Ψαράς. Αινίτης. Στις 28 Απριλίου τον 1821 βρισκόταν με τη “λευκά” του στα Ψαρά.

11) Βασίλειος Χριστόφορος Αινίτης. Στις 17 Οκτωβρίου 1825 πήγε στο

Ναύπλιο από τη Σύρα με τους στρατιώτες του και από κεί το Εκτελεστικό τον στέλνει να πάει στην Ύδρα υπό τον στρατηγό Καρατάσο.

12) Χατζή Εμμανουήλ Τέρογλους. Διοικούσε το πλοίο "Ποσειδών' από το Μάη τον 1821. Βοήθησε στην εκστρατεία της Χίου μεταφέροντας στρατό και φυλάγοντας , τα παράλια. Μετά την αποτυχία έσωσε κόσμο κουβαλώντας τον από τη Χίο στη Σάμο.

35) Άλλοι Θράκες, από έγγραφο του Αθανασίου Ψαλίδα:

Πρωτοσύγγελος του Παναγίου Τάφου, Ιωακείμ Αινίτης

Εμμανουήλ Δημητριάδης από Σηλυβρία,

Νικόλαος Παπά-Θεοδώρου, από τα Καλύβια

Ο Αδριανουπόλεως Γαβριήλ

Γρηγόριος Μιχαήλ, Αδριανουπολίτης

Αντώνιος, ανεψιός του Αγίου Αδριανουπόλεως

ο Φιλιππουπόλεως Κυρίλλος

Κωνσταντίνος, Πρωτοπρεσβύτερος Φιλ/λεως

Γεώργιος Παπά-Ηλιον, Φιλιππονπολίτης

Ιωάννης Παπασταύρου, ιερεύς

Αργύριος Χατζή-Στοϊτζου, Φιλιππονπολίτης

Νικόλαος Παπά, Ραιδεστινός

Φίλιππος Εμμανουήλ, Φιλιππουπολίτης

36) Μπαχάρης Παναγιώτης, Αδριανουπολίτης. Λοχίας του πρώτου τακτικού συντάγματος, υπό τη διοίκηση του Δημητρίου Υψηλάντη. Πήρε μέρος στην εκστρατεία στα παράλια της Πελοποννήσου, στην εκστρατεία της Ηπείρου, στην πρώτη πολιορκία του Ναυπλίου, στην πολιορκία της Κορίνθου. Αργότερα έλαβε μέρος, με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο και στις μάχες Κομπότι και Πέτα

37) καπετάν Γεώργης Δημητρίου Ξάνθιος. Με 49 στρατιώτες του, το 1824, ανέλαβε τη φρουρά της Ύδρας.

38) Γυναίκες αιχμάλωτες από τη Φιλιππούπολη. Από επιστολή τους μαθαίνουμε πως πιάστηκαν αιχμάλωτες στην πτώση του Μεσολογγίου και σε διάφορα άλλα μέρη της Πελοποννήσου και της Στερεάς.

Στρατής Σκόρδος, από την Αίνο. Ναύλωσε το πλοίο του στον Κεφαλλονίτη, Ιωάννη Βάμβα. Αυτός με 32 ναύτες κατατρόπωσε τους Τούρκους, σε ναυμαχία κοντά στη Μυτιλήνη.

Καζάζόγλου Κωνσταντίνος. Πήγε στα Ψαρά με δικό του πλοίο. Κατόπιν κυβέρνησε Ψαριανά καράβια και διακρίθηκε στους αποκλεισμούς του Καφηρέα και τον Ευβοϊκού. Πολέμησε δίπλα στον Κριεζώτη σαν μπουλουκτσής στην Εύβοια. Πήγε στην εκστρατεία της Συρίας και πήρε μέρος στην πολιορκία της Ακρόπολης. Από το 1821 ως το 1824 διετέλεσε πλοίαρχος στη ναυμαχία της Σάμου και το1825 στον Κάβο Ντόρο και στην Κέα (Τζια). Από το 1825 ως το 1831 πολέμισε στο Τρικέρι, την Ελευσίνα, την Εύβοια και τη Βοιωτία.

Στρατής Αινίτης. Έπεσε ηρωικά στις μάχες γύρω από την Αθήνα το 1826 και τα οστά του αποτέθηκαν μαζί με αυτά του Καραϊσκάκη στο μνημείο που είχε ανεγερθεί στο Φάληρο.

600 Αινίτες, Μαρωνίτες και Μακρινοί. Αφού πρόσφεραν τις πολύτιμες υπηρεσίες τους στον Αγώνα, το 1832, από την Ερμούπολη της Σύρον περιμένούν να εποικισθούν σε χώρο που παραχωρήθηκε από την Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας, γιατί ήταν αδύνατο να επιστρέψουν στις πατρίδες τους.

Στα κείμενα των αγωνιστών γίνεται συχνά λόγος για συναγωνιστές τους από τα μέρη της Θράκης:

Ο αξιωματικός και ιστορικός του πρώτου Ελληνικού Στρατού 1821-1833, Χρήστος Βυζάντιος γράφει: "Ούτοι κατήγοντο ως επί το πλείστον εκ των κατεστραμμένων υπό των Τούρκων επαρχιών και πόλεων της Θράκης, Μακεδονίας, Μικράς Ασίας, των παρ’ αυτές νήσων και λοιπών μερών, προ πάντων δε εκ νέων καλώς ανατεθραμένων και τινών εκπαιδευτών, εχόντων καθαρόν αίσθημα πατριωτισμού. Ούτοι ήλθον εις την Ελλάδα, ίνα υπηρετήσωσι την πατρίδα, μη έχοντες δι ενταύθα ούτε οικείους, ούτε γνώριμους, εύρον καταφύγιον έντιμον εις το τακτικού σώμα”.

Αυτό το κείμενο βασίστηκε μεταξύ άλλων και στις παρακάτω πηγές :

1.Απόστολος Ευθυμιάδης «Η Συμβολή της Θράκης στους Απελευθερωτικούς Αγώνες του Έθνους» Έκδοση Δημοσιογραφικός Οργανισμός Κονδύλη Α.Ε.

2.Μόσχος Κούκος «Ο Ελληνισμός της Θράκης στον Αγώνα του 1821» Εκδόσεις Ερωδιός.

3.Θεοφάνης Μαλκίδης «Η Θράκη στην Επανάσταση του 1821» Ομιλία στην εκδήλωση – παρουσίαση του βιβλίου του Μόσχου Κούκου «Ο Ελληνισμός της Θράκης στον αγώνα του 1821», την Κυριακή 31 Μαρτίου 2013, στο Δημοτικό Σχολείο Θουρίου.

4.Θεόδωρου Κυρκούδη Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΘΡΑΚΩΝ ΣΤΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ 1453 – 1923.

5.Κείμενο ομιλίας του ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ Θ. ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ Προέδρου της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Θρακικών Σωματείων