Η Αμφίπολη, τα ταφικά ευρήματα και οι επιγραφές και τα ονόματα των Θρακών του Παγγαίου

ΘΡΑΚΗ-Ιστορία, Λαογραφία, Μουσική, ήθη και έθιμα

Η Αμφίπολη, τα ταφικά ευρήματα και οι επιγραφές και τα ονόματα των Θρακών του Παγγαίου

Το τελευταίο χρονικό διάστημα ξέσπασε θόρυβος και πολύ συζήτηση ξανάνοιξε για το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης (Μεσολακιάς) και την ταυτότητα του νεκρού ή των νεκρών «ενοίκων» του.

Στη σειρά των αφιερωμάτων με τον γενικό τίτλο «Θράκη, Ιστορία, Λαογραφία,  Μουσική, ήθη και έθιμα» που δημοσίευσα στις εφημερίδες του Κιλκίς «Πρωϊνή» και «Ειδήσεις» και στο θέμα: «Οι θησαυροί της Θράκης, στις ανασκαφές της Βουλγαρίας, μιλούν για την αρχαία Ελλάδα» αναφέρονται μεταξύ άλλων και τα εξής:

{«Βλέπουμε όμως ότι η Αρχαία Θράκη καταλάμβανε τις περιοχές από την Πιερία, προς Βορρά τα Σκόπια, την Ναισό (το σημερινό Νις), μέχρι τον Ποταμό Ίστρο (Δούναβι) σε όλο το μήκος του  ανατολικά μέχρι τη νότια Ρουμανία, τα παράλια της Μαύρης Θάλασσας, τη σημερινή Ανατολική Θράκη που ανήκει στην Τουρκία, τα παράλια του Αιγαίου Πελάγους. Για παράδειγμα οι Κρήστωνες κατοικούσαν στην σημερινή περιοχή του Κιλκίς και οι Μύγδονες στην περιοχή του Λαγκαδά. Όπως έγραψε και ο Ηρόδοτος, ήταν το μεγαλύτερο έθνος μετά τους Ινδούς.

Με την εμφάνιση των Μακεδόνων σε περιοχές της σημερινής Κεντρικής Μακεδονίας, κάποια Θρακικά φύλλα εκτοπίστηκαν ανατολικότερα, αλλά όχι όλα. Κάποια παρέμειναν σε σχέση φόρου υποτέλειας-συμμαχίας με τους Μακεδόνες. Είναι γνωστό ότι Θράκες πελταστές (ονομάστηκαν έτσι από την πέλτη - είδος ασπίδας που κρατούσαν) συμμετείχαν στην εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου.

Εξ  άλλου η παραμονή θρακικών φυλών στους παλιούς τόπους κατοικίας τους προκύπτει και ιστορικά.

Οι Θρακικές φυλές όπως, οι Οδρύσες, οι Μαίδωνες, οι Δάρδανοι, οι Βέσσωνες, οι Κοιλαδήδες συνέχισαν τις εξεγέρσεις ενάντια στους Ρωμαίους μέχρι την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης και την μεταφορά της πρωτεύουσας της Ρωμαικής αυτοκρατορίας στο παλιό Βυζάντιο. Οι θράκες τότε πρωταγωνίστησαν αφού ο κύριος κορμός της αυτοκρατορίας ήταν η Θράκη και η πρωτεύουσα αυτής στην Θράκη βρισκόταν.

Σε μια τέτοια εξέγερση που είχε η φυλή των Μαίδων της δυναστείας των Σπαρτακιδών με τους Ρωμαίους, συνελήφθη ο Σπάρτακος περίπου το 70 π. χ. . Η φυλή των Μαίδων κατοικούσε στην κοιλάδα του Στρυμώνα, από το ύψος των σημερινών συνόρων με τη Βουλγαρία και την πόλη Σαντάσκι μέχρι την περιοχή του άνω Στρυμώνα στη διαδρομή του στο ελληνικό έδαφος.

Τα παραπάνω ας τα κρατήσουμε για… παρακάτω

Να τι λέει για τα σημαντικότατα ευρήματα ο Ντενίς Ζουραβλιόφ, υπεύθυνος της συλλογής αρχαιοτήτων του Κρατικού Ιστορικού Μουσείου της Βουλγαρίας:

“Συχνά οι Ελληνες συνάδελφοί μας διαφωνούν. Κι' αυτό γιατί λέμε ότι οι θησαυροί αποτελούν τεκμήρια του θρακιώτικου πολιτισμού, σχετικά με την ταυτότητά του, ενώ τα αντικείμενα που περιλαμβάνουν είναι ελληνικά. Ναι, είναι Ελληνικά, αλλά τα συναντάμε στη Θράκη και στη Σκυθία, ενώ δεν εντοπίζουμε  παρόμοια στην Ελλάδα”.

Αλήθεια γιατί δεν εντοπίζουμε τα ίδια στην Ελλάδα; Έ;

Η Αμφίπολη και ο τύμβος Καστά

Η Αμφίπολη ιδρύθηκε από το Θρακικό φύλλο (και όχι το Μακεδονικό όπως λέει στη Βικιπαίδεια) των Ηδονών (και όχι από τους Αθηναίους). Οι Ηδωνοί ή Ήδωνες ή Ώδονες ήταν ένα από τα πιο γνωστά Αρχαιότατα  Θρακικά Έθνη, πολεμικότατο, με μεγάλο πολιτισμό που κατοικούσε κοντά στις εκβολές του Στρυμόνα ποταμού και προς Ανατολάς έφθανε μέχρι και τον ποταμό Νέστο. Είχε την εκμετάλλευση των  ορυχείων χρυσού του Παγγαίου. Η πόλη ιδρύθηκε σε σημαντικό συγκοινωνιακό κόμβο, γνωστό ως «εννέα οδοί», από όπου περνούσε η Εγνατία οδός. Το 417 π.χ. την κατέλαβαν οι Αθηναίοι. Μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο και την Πύρρειο Ειρήνη την κατείχαν οι Σπαρτιάτες, στην συνέχεια το 358 π.χ. την κατέλαβαν οι Μακεδόνες και τέλος το 167 π.χ. οι Ρωμαίοι.

Οι ανασκαφές στην περιοχή που συστηματοποιήθηκαν από το 1965 φέρνουν στο φως πολλά και σημαντικά ευρήματα όπως ένα μέρος του τείχους, πολλές επιγραφές, τάφους, μια ξύλινη γέφυρα του 424 π.χ., τύμβο ελληνιστικών χρόνων κ.ά. πριν λίγες μέρες οι ανασκαφές στον τύμβο Καστά, έφεραν στο φως σημαντικότατο ταφικό μνημείο.

ο Ντενίς Ζουραβλιόφ, υπεύθυνος της συλλογής αρχαιοτήτων του Κρατικού Ιστορικού Μουσείου της Βουλγαρίας, όπως γράψαμε παραπάνω, αναρωτιέται γιατί δεν εντοπίζουμε  παρόμοια ευρήματα στην Ελλάδα μ’ αυτά  που ανακαλύπτονται στη Βουλγαρία. Έλα ντε γιατί;

·  Γιατί δεν δίνονταν ποτέ οι απαραίτητες πιστώσεις για τις αρχαιολογικές ανασκαφές; (εμείς στο Κιλκίς ξέρουμε από τις ανασκαφές του Παλατιανού).

·  Γιατί οι ιστορικοί και οι αρχαιολόγοι μας (όχι όλοι) είναι ανιστόρητοι; (Αυτές τις μέρες ακούσαμε πολλά. Ένας καθηγητής Πανεπιστημίου, για παράδειγμα,  είπε ότι Καρυάτιδες βρέθηκαν μόνο στην Ακρόπολη (Ερεχθείο), στους Δελφούς και στην Ελευσίνα, μόνο που δεν ήταν σε ταφικά μνημεία όπως στο Σβεστάρι της Βουλγαρίας και την Αμφίπολη).

Επειδή η αρχαιολογία είναι και πολιτική – δυστυχώς – όπως ανακαλύψαμε στις προηγούμενες 10ετίες, μήπως λόγω της προσπάθειας να καπηλευτούν οι γείτονές μας την ιστορία της Μακεδονίας, βαπτίζουμε όλα τα αρχαιολογικά ευρήματα, Μακεδονικά;
  Η αρχαία ξύλινη γέφυρα που βρέθηκε στην Αμφίπολη και την κατέλαβε το 422 π.χ. ο Σπαρτιάτης Βρασίδας μήπως είναι των Ηδονών Θρακών;»}

Όχι, δεν είμαι ιστορικός, λαογράφος, αρχαιολόγος, όμως μελετώντας για πολλά χρόνια τους ειδικούς επιστήμονες, έχω δικαίωμα να διαμορφώσω άποψη και να την υποστηρίζω. Πόσο μάλλον, όταν υπάρχουν  μελέτες όπως του αείμνηστου αρχαιολόγου και καθηγητή Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Γεώργιου Μπακαλάκη, με τίτλο «Οι επιγραφές και τα ονόματα των Θρακών του Παγγαίου»

Ο αείμνηστος Γεώργιος Μπακαλάκης εντόπισε τη δεκαετία του 1930 επιγραφές  σε δόμους που χρησιμοποιήθηκαν στο αρχαίο φράγμα του Στρυμώνα Τις επιγραφές αυτές (κάποιες από τις οποίες χρησιμοποιήθηκαν στο βάθρο του Λέοντος της Αμφίπολης) κατέγραψε αναλυτικά και τις δημοσίευσε, ταυτίζοντας τες με Θρακικά ονόματα, σε ένα άγνωστο, στο ευρύ κοινό, σύγγραμμά του με τίτλο «Θρακικά χαράγματα εκ του παρά την Αμφίπολιν φράγματος του Στρυμόνος», που δημοσιεύτηκε στα «Θρακικά» το 1940..

Ο Γ. Μπακαλάκης σημειώνει πως το κυρίαρχο υλικό, άσχετο με το φράγμα ή και προγενέστερη γέφυρα, είναι μεγάλος αριθμός μαρμάρινων δόμων, από τους οποίους, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, πολλοί αποτελούν σήμερα «το βάθρον του αναστηλωθέντος λέοντος», ενώ επίσης πολλά είναι και τα μαρμάρινα γείσα. Μάλιστα σημειώνει πως οι δόμοι και τα γείσα είναι της ίδιας εποχής. Μέσα στο υλικό αυτό ο Γ. Μπακαλάκης εντοπίζει και μια βάση ελληνιστικού κίονα, αλλά και θραύσματα και μεγαλύτερα μέρη σαρκοφάγων ρωμαϊκών χρόνων, και δύο σπόνδυλους από κίονες δωρικού ρυθμού. Σημειώνει δε πως το αρχιτεκτονικό υλικό είναι από μάρμαρο του Παγγαίου αλλά και από μάρμαρο Θάσου.

Τα αρχαία χαράγματα

Το μεγαλύτερο τμήμα της εργασίας του Γ. Μπακαλάκη, αφορά τα χαράγματα γραμμάτων που φέρουν τα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη που βρέθηκαν στο φράγμα. Μάλιστα παραθέτει όσα από αυτά ήταν δυνατό να αναγνωστούν, ενώ υπογραμμίζει πως «ασφαλώς δε πολλά ακόμη θα υπάρχουν κατακεχωσμένα εντός του αναχώματος». Τα γράμματα αυτών των επιγραφών έχουν ύψος που κυμαίνεται μεταξύ 4 και 10 εκατοστών, και βρίσκονται τόσο στις αναθυρώσεις των δόμων όσο και στις προσόψεις των γείσων.

Όσον αφορά τα ονόματα, σε πέντε δόμους που βρίσκονται στην αριστερή όχθη του Στρυμόνα αλλά και στην περιοχή του λιονταριού, εντοπίζονται οι εξής παραλλαγές της ίδιας επιγραφής, σύμφωνα με τον Γ. Μπακαλάκη: α) ZIΠΑCANBΟΥ...C, β) ΖΙΠΑCΑΝΒΟΥΝ, γ) ZIΠΑCANBΟΥ, δ) ...CANBOY , και ε) ΖΙΠΑC. Όπως υποστηρίζει ο καθηγητής, πρόκειται για δύο κύρια θρακικά ονόματα, ένα κύριο και ένα πατρωνυμικό. Το πρώτο Ζίπας είναι το περισσότερο γνωστό θρακικό κύριο όνομα. Το δεύτερο CANBOY, δεν υπάρχει, όπως υποστηρίζει κάποιο παράδειγμα από τα γνωστά θρακικά ονόματα, όμως μπορεί να παραλληληστεί με το όνομα Σαμβούς, Σανβάς, Σαμβάς. Θεωρεί λοιπόν πιθανό το χάραγμα να αποκαθίσταται ως Ζιπα Cανβού(ς) ή Ζίπας Άνβου.

Άλλο ένα όνομα στο οποίο αναφέρεται ο Γ. Μπακαλάκης αναφέρεται σε δύο δόμους. Στον ένα αναγράφεται ΖΙΠΕΡΔΙΤΟΥΠΑΙΒΙC (=Ζιπερδίτου Παίβις), και στον άλλο αναγράφεται ..ΙΠΕΡΔΙΤΟΥΠΑΙΒΙC (=[Z]ιπερδίτου Παίβις). Το πρώτο όνομα, όπως αναφέρει δεν είναι γνωστό, αν και δεν πρέπει να είναι άρχετο με το όνομα Ζίπας, ενώ το Παίβις, είναι γνωστό από την βιβλιογραφία.

Σε ένα δόμο που εντόπισε στην αριστερή όχθη του Στρυμόνα, ο Γ. Μπακαλάκης ανέγνωσε ZYΠ-ΡΟCN που ερμηνεύει ως ΖΥΠΗΡΟC ή ΖΥΠΗΡΩΝ, ενώ σημειώνει ότι αυτό αναγράφουν και τρία συμπλέγματα με μονογράμματα που εντοπίστηκαν. Μάλιστα σημειώνει πως το όνομα αυτό είναι γνωστό θρακικό στην περιοχή, ενώ το όνομα «Ζιπύρων» υπάρχει και σε επιγραφή των Φιλίππων αλλά και σε επιγραφή που εντοπίστηκε στο Παγγαίο ως «Ζειπύρων».

Σε ένα γείσο βρίσκεται η επιγραφή ΠΑΙΝΙCΑΝΒΟΥ, που διαβάζεται ως Παίβι Cανβού(ς), ή βς Παίβις Άνβου.

Ακολούθως ο Γ. Μπακαλάκης αναφέρεται σε μια άλλη ομάδα επιγραφών, όπως αυτή που εντοπίζεται σε δύο δόμους που βρίσκονται στην περιοχή του λιονταριού, και αναφέρει: ΔΟΥΛΗΒΙCIΖΕ. Σε ένα γείσο υπάρχει επίσης η επιγραφή ΔΟΥΛΗΒΙCIΖΕ, και σε ένα άλλο η ΔΟΥΛΗC... Σε ένα δόμο εντοπίζεται η η επιγραφή ΔΟΥΛΙΒΙCΙΖΕ, ενώ σε έναν άλλο σπασμένο δόμο η επιγραφή ΔΟΛΗΚΑ...ΨΟCΑ. Τέλος, σε ένα γείσο εντοπίστηκε η επιγραφή: ΔΟΥLΟΙΒΗΟΥΖΙΙΙΙΖ. Όπως σημειώνει ο καθηγητής είναι ξεκάθαρο ότι πρόκειται για κύρια θρακικά ονόματα. Στο πρώτο μέρος του χαράγματος αναγνωρίζεται το γνωστό όνομα Δούλης, τύποι του οποίου είναι και το Δόλης, Δούλας κλπ. Ωστόσο δεν παραλείπει να σημειώσει και τη χρήση του ως δεύτερο συνθετικό, φέρνοντας ως παράδειγμα το «Ασδούλης», που είναι επίθετο του Διονύσου. Επίσης αναφέρει ότι ίσως να διαβάζονται και τα ονόματα Δουληβισίζε(νις) ή Δούλης Βισιζέ(νεως), που συναντιούνται στην Αμφίπολη.

Στη συνέχεια αναφέρεται σε δόμο που είναι εντοιχισμένος στο βάθρο του λιονταριού, όπου αναγράφεται το όνομα (γενική) ΔΑΡΟΚΟΥ. Επίσης σε δόμο εντοιχισμένο στο βάθρο βρίσκεται η επιγραφή ΕΡΤΟΥ, ενώ όμοια, (ΕΡΤΟΥ) υπάρχει και σε δόμο που εντόπισε στην αριστερή όχθη του Στρυμόνα,, ενώ σε άλλο δόμο εντοπίστηκε η επιγραφή CΜΕΡΤΟΥ. Σε δύο δόμους, εντοπίστηκε η επιγραφή ΜΕΛΑΝΘ, που παραπέμπει, σύμφωνα με τον Γ. Μπακαλάκη στη γενική Μελανθ(ίου) ή στο όνομα Μελάνθις.

Σε ένα δόμο, και με γραφή από δεξιά προς τα αριστερά εντοπίστηκε η επιγραφή ΔΙΖΑ, για την οποία ο καθηγητής παραπέμπει σε παρόμοια επιγραφή στους Φιλίππους, και παράλληλα παρομοιάζει με τα ονόματα Διζάδελμις, Διζάστις, Διζάπης, Δίζας κλπ.

Σε άλλο δόμο εντοπίστηκε η επιγραφή ΒΙΤΘΙCΤΟΚΟΥ, ενώ σε δόμο στο βάθρο του λιονταριού η επιγραφή ΚΑΡΖΑΝΟC. Η επιγραφή ΚΥΘΟ που εντοπίστηκε σε άλλο δόμο του βάθρου ερμηνεύεται ως γενική (Κύθο[υ]) του ονόματος Κύθυς. Επίσης σε δόμο εντοπίστηκε η επιγραφή ΚΥΝΑ, που σύμφωνα με τον Γ. Μπακαλάκη ομοιάζει με τα ονόματα Κύναιθος, Κύνιππος, Κυνόρτας, Κύνης κλπ.

Σε άλλους δόμους εντοπίστηκαν, αντίστοιχα, οι επιγραφές: ΛΕΛΑ.., CΑΠΑ, ΒΕCΠΡΗ, και ΡΕCΠΡΕ, και σε γείσα αντίστοιχα οι: ΒΕCΠΡΗ, και ΝΙΚΑ. Στην πρόσοψη του βάθρου του λιονταριού εντοπίστηκε η επιγραφή ΤCΥΚΟΛΕΙΖΙ, που ομοιάζει με το όνομα Ζυκουλήσης. Σε έναν δόμο βρέθηκε επιγραφή ΙΕΡΙΟΥ, και σε άλλους δύο η επιγραφή ΒΡΑΜΗ, που όπως υποστηρίζει ο Γ. Μπακαλάκης, μπορεί να μεταγράφεται ως ΒΡΑΣΗ, που ομοιάζει στο όνομα Βρασήτραλις. Σε ένα δόμο εντοπίστηκε η επιγραφή ΝΙΚΩΝ ΙΙΙΙ CΡΑΥΟΖΙΠΙΡΥΟ, που ίσως μεταγράφεται ως Νίκων ...ου Ζιπίρου, ενώ σε άλλους δόμους εντοπίστηκαν αντίστοιχα οι επιγραφές ΥΕΑΝΓ, ΥΑΝΠ, και ΤΕΟΦΙΛΟΥ.

Πηγή για το δημοσίευμα που αφορά την εργασία του Γ. Μπακαλάκη: xronometro.com

                                                            Κώστας Πινέλης