Η Άλωση της Πόλης. 563 χρόνια μετά...

Η δικιά μας Αγιά Σοφιά. χωρίς τους μιναρέδες

Η Άλωση της Πόλης

563 χρόνια μετά

Η Άλωση της Πόλης είναι, μαζί με την Μικρασιατική Καταστροφή, οι μεγαλύτερες εθνικές συμφορές του Ελληνισμού

Η πτώση της πρωτεύουσας του Ελληνισμού, από το 324 μέχρι τις 29 του Μάη του 1453 μ. Χ. , είναι γεγονός κοσμοιστορικής σημασίας. Τα βαθύτερα αίτια της πτώσης του Βυζαντίου είναι πολλά και σύνθετα και δεν είναι σκοπός του αφιερώματος αυτού να αναλυθούν, πρέπει ν’ αναζητηθούν εις την όλη κοινωνική και πολιτική σύνθεση του βυζαντινού κόσμου. Σε γενικές γραμμές μπορούν να συνοψισθούν:

1.    Στον προιόντα οικονομικό μαρασμό από τη δημιουργία φεουδαλικού συστήματος, το οποίο εξαφάνισε την ελεύθερη αγροτική ιδιοκτησία και καταπίεζε του πληθυσμούς της υπαίθρου.

2.    Στην επίδραση του «καλογερισμού» του άγονου και στείρου που μετέθετε τις ανθρώπινες επιδιώξεις εις τα μετεγκόσμια.

3.    Στην εξασθένιση του στρατού, την απώλεια του της κυριαρχίας των θαλασσών.

4.    Στη χαλάρωση του ήθους, ιδιαίτερα μετά την 4^η Σταυροφορία.

5.    Η διχόνοια, οι έριδες, οι δολοπλοκίες και οι στάσεις, τη στιγμή που τους περιέσφιγγε εχθρός οργανωμένος και αδυσώπητος.

Δεισιδαιμονία, διχόνοια, φτώχεια, κακομοιριά επικρατούσε. Οι Βυζαντινοί ζούσαν σε μια πόλη ερημωμένη. Οπως λέει και ο Παλαμάς στον “Δωδεκάλογο του Γύφτου”: “Και ήταν οι καιροί που η Πόλη/ πόρνη σε μετάνοιες ξενυχτούσε/ και τα χέρια της δεμένα τα κρατούσε/ και καρτέραγ΄ ένα μακελάρη (…) Και καρτέραγε τον Τούρκο να την πάρει”»

Το πλήγμα για τον Ελληνισμό ιδιαιτέρως,  υπήρξε βαρύτατο. Τη θέση ενός λαού μεγάλης πολιτιστικής δύναμης, κατέλαβε άλλος λαός που δεν ήταν σε θέση να αφομοιώσει και να συνεχίσει τον υπάρχοντα πολιτισμό. Ολόκληρη η περιοχή της εγγύς Ανατολής βυθίστηκε σε μεσαιωνική βαρβαρότητα. Είναι μεγάλο το κενό, ιστορικό, πολιτιστικό που φαίνεται μέχρι σήμερα, σε σχέση με τη δημιουργία της Αναγέννησης στην υπόλοιπη Ευρώπη στην οποία συνέβαλλαν αποφασιστικά Βυζαντινοί λόγιοι που κατέφυγαν στη Δύση.

Χάρις στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο ολόκληρος ο ιστορικός εκείνος κόσμος χάθηκε από το προσκήνιο της Ιστορίας με τραγικό μεγαλείο, χωρίς το θέαμα που παρουσίασε η πτώση της Ρώμης.

Η λαική μούσα τραγούδησε, θρήνησε την Πόλη την αγαπημένη, δημιούργησε λαικά αριστουργήματα και στιχουργικά και μουσικά. Είχα κάνει δύο δισέλιδα αφιερώματα από τις εφημερίδες μας για τα 555 και 560 χρόνια από την Άλωση με λαϊκούς θρήνους από όλα τα μέρη της Ελλάδας. Περισσότερο από όλον τον Ελληνισμό οι Θρακιώτες είμαστε δεμένοι με την Πόλη και το Βυζάντιο.  Η Θράκη είναι η περιοχή με ελληνικό πληθυσμό, η πιο κοντινή στην Πόλη. Την αγκαλιάζει κυριολεκτικά Είναι λοιπόν φυσικό να έχει τα περισσότερα τραγούδια σχετικά με την άλωση της πόλης.

Στο μικρό αυτό αφιέρωμα θα παρουσιάσω δύο λαϊκά μοιρολόγια, δύο θρήνους για την Άλωση που δεν είχα συμπεριλάβει στα προηγούμενα αφιερώματα.

Πουλάκια της Ανατολής

Πουλάκια της Ανατολής κι αηδόνια μου της Δύσης

Γιατί να ‘ρθείτε μια μεριά για να σας παρεγγείλω

Τον Μάη μην κελαηδήσετε, τον Μάη να μην ‘κουστείτε

Γιατί ο Μάης είναι βαρύς θα βαρυχειμωνιάσει.

Για τον μεγάλο πόλεμο, για το βαρύ σεφέρι.

Μας πήραν την Αγια Σοφιά, την ξακουσμένη Πόλη

Πήραν της Στράντζας τα βουνά τα πυκνοδασωμένα

Κανένας δεν κατέβηκε απ’ τους αντρειωμένους…

(Θρήνος απ’ το Κωστί της Αν. Ρωμυλίας)

Της Άλωσης.  (Σωζόπολης Ανατολικής Ρωμυλίας).

Εψές βραδύ κοιμήθηκα ‘σε μιας ξανθής αγκάλη,

σε μιας ψηλής, ‘σε μιας λιγνής, ‘σε μιας δαχτανοφρύδας,

πού χε το μάτι σαν καυκί, το φρύδι σαν δαχτάνι,

πού χε το ματοτσάμπουρο σαν της ελιάς το φύλλο.

Τ’ ακόμη δεν κοιμήθηκα, λίγο ύπνο να πάρω,

Ακούω dημ πόρτα και βροντά, dον κράκτη και φωνάζει.

«Ξύπνα ξανθέ, ξύπνα λιγνέ κι’ αγγελοκαμωμένε,

σημαίνου, ψάλλουν οι εκκλησιές κι’ ούλα τα μαναστήρια,

σουμαίνει κι’ η αγιά Σοφιά, το μέγα μαναστήρι,

με τετρακόσια σούμαντρα κ΄εξηντα δυό καμπάνες,

κάθε καμπάνα και παπάς, κάθε παπάς και διάκος.

Δεξιά μεριά ο Βασιλές, ζερβιά ο Πατριάρχης,

και  ψάλλου το Χερουβικό και την Τιμιωτέρα.

Και κει που ψάλλει ο παπάς και θυμιατίζει ο διάκος,

Φωνή τοις ήρτ’ εξ ουρανού και απ’ αγγέλου στόμα.

«πάψε παπά, dη ψαλμουδιά και διάκο το θυμιάμα,

γιατ’ είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψη».`

(Από το βιβλίο του Παντελή Καβακόπουλου «Καθιστικά της Σωζόπολης χορευτικά της Θράκης». Έκδοση Ινστιτούτου Μελετών Χερσονήσου του Αίμου. Το λατινικό d (αντί του ντ) που υπάρχει σε κάποιες συλλαβές, δείχνει τον τρόπο που προφέρουν τις συλλαβές αυτές οι κάτοικοι της περιοχής Ζόπωλης – Αγαθούπολης της Ανατολικής Ρωμυλίας).